سبک رازی از جمله شیوه‌های معماری است که به خوبی ترکیب هنر ایرانیان باستان و مسلمانان را در هم آمیخته و به تصویر کشیده است. زیرا هم از ظریف‌کاری‌های سبک پارسی، هم از شکوه معماری پارتیان و هم از دقت سبک خراسانی برخوردار است. اگر چه ایرانیان تا قبل از ورود اسلام هم از توانایی بالایی در معماری برخوردار بودند، اما این هنر بخصوص پس از ورود اسلام بیشتر اوج گرفت. چرا که هنر ایرانیان با هنر معماری مسلمانان در هم آمیخت و سبک های جدیدی از معماری پدید آمد.
با بررسی تاریخ معماری ایران به سبک های متعدد و بی‌نظیری می‌رسیم که یکی از بهترین آن‌ها، معماری رازی است. سبک معماری رازی ابتدا از شمال کشور آغاز شد و به شهر ری رسید. این شیوه معماری در شهر ری که در آن زمان «راز» هم نامیده می‌شد، توسعه یافت و به همین خاطر با نام سبک رازی شناخته شده است. این سبک، از تنوع بسیار بالایی برخوردار بوده و تقریبا می‌توان گفت نشانی از تمام شیوه‌های معماری قبلی در خود دارد. استفاده از ویژگی‌های برتر سبک‌های معماری پارسی، پارتی و خراسانی بیش از هر شیوه دیگری در معماری رازی نمایان است. از این سبک زیبا برای ساخت بناهای گوناگونی از جمله کاروانسراها، مدرسه‌ها، مسجدها، مقبره‌ها و موارد این چنینی دیگر استفاده شده است.
سبک رازی در معماری ایران از اواخر دوره سامانیان آغاز گردید. با این حال، معماری این دوران را ترکیبی از شیوه خراسانی و رازی می‌دانند. اما از دوره حکومت آل زیار، رازی به یکی از شیوه های اصلی معماری ایران تبدیل شد و بسیاری از بناهای مهم با این شیوه ساخته شدند. پس از آن هم در دوره حکومت‌های آلِ بویه، دِیلمیان، سلجوقیان، اتابکان و خوارزمشاهیان تا حمله مغول ادامه داشت. متأسفانه پس از حمله مغول‌ها به ایران، این شیوۀ معماری هم مانند بسیاری از آثار هنریِ دیگرِ ایرانیان، جایگاه خود را در جامعه از دست داد.
در تمام این ادوار که تقریباً از سده پنجم تا سده هفتم به طول انجامید، سبک رازی شیوه‌ای برتر در معماری محسوب می‌شد. با این حال، اوج شکوه معماری با این شیوه را می‌توان در زمان سلجوقیان و به ویژه دوره وزارت خواجه نظام الملک دانست. معماری این دوره بسیار قدرتمند، همراه با محاسبات دقیق و ساختاری پیچیده بود. استفاده از طرح‌هایی به صورت چهارگوش، شش گوش، هشت گوش، دایره، استوانه، مستطیل و مربع برای ساخت مساجد در این دوران اتفاق افتاد. همچنین اجرای گنبدهای دو پوسته و گره سازی آجر و کاشی هم مربوط به این دوران می‌باشد.
سبک رازی در زمان شکوفایی خود، ویژگی‌های جدیدی از معماری را ارائه و نمایان کرد. زیرا با سبک های قبلی خود ترکیب شده بود. در کنار ویژگی هایی که محصول منحصر به فرد این سبک بودند، مواردی هم که در سبک های قبلی وجود داشت، در شیوه رازی بهبود پیدا کرد. مهمترین ویژگی های سبک معماری رازی عبارتست از:
معماران سبک رازی، توجه ویژه‌ای هم به مساجد داشته و تغییرات زیادی در ساختار این اماکن مذهبی ایجاد کردند. برخی از این تغییرات را در بخش‌های قبل توضیح دادیم. از میان تغییراتی که ایجاد شد، یکی از اصلی‌ترین ویژگی و تغییرات نسبت به سبک های معماری قبلی، استفاده طرح چهار ایوانی به جای طرح شبستانی در ساخت مساجد بود. علاوه بر این، طرح‌های دایره‌ای، ۴ گوش، ۶ گوش، ۸ گوش، استوانه، مستطیل و مربع مستطیل هم در نمای مساجد جایگاه ویژه‌ای به دست آورند. ساخت میل‌ها و مناره‌های بلند در کنار مساجد هم در این دوره، بیشتر در معماری اسلامی گنجانده شد و رایج گردید. ایجاد گنبدهای دو پوسته، گره‌سازی آجر، کاشی یا ترکیب هر دو در نمای مساجد هم از ابتکارات سبک رازی در معماری اسلامی محسوب می‌شوند.
از شیوه معماری رازی در دوران چندین حکومت بزرگ، گزینه اول برای ساخت و ساز بود. از این رو، بناهای متعددی از این سبک به جا مانده است؛ اگر چه بسیاری از آن‌ها در دوران حمله مغول آسیب دیده و از بین رفتند. از جمله مهمترین بناهای ساخته شده به سبک رازی از نظر کاربری، می‌توان به کاروانسراها، مسجدها، مدرسه‌ها، آرامگاه‌ها و برج‌ها اشاره نمود. تعدادی از بناهای ساخته شده به این شیوه معماری که هنوز پابرجا هستند، در ادامه نامبرده و بررسی شده است.
سحر کوه فر فوق لیسانس پترولوژی