تاریخچه و ویژگی های سبک معماری اسلامی

 Vote: 4 person
معماری اسلامی

معماری اسلامی (Islamic Architecture) یکی از مشهورترین سنت‌های ساختمان سازی در جهان است که از قرن هفتم در جهان اسلام رایج شد. مناره، گنبد، طاق و مقرنس طاق از ویژگی‌های سبک اسلامی و نمایندۀ آن هستند. این ویژگی‌ها همراه با تزئینات ظریف با کاشی‌های زیبا و خوش‌نویسی شده، یک جلوه چشم نواز به سازه‌های اسلامی می‌بخشد. این رویکردِ متمایز، با رنگ‌های درخشان، الگوهای غنی و متقارنش نیز شناخته می‌شود. تاریخچه معماری اسلامی را می‌توان با شکل‌گیری اسلام در اوایل قرن هفتم در عربستان مرتبط دانست. علاوه بر مسجد که نماد اصلی سبک اسلامی است، مقبره‌ها، کاخ‌ها، قلعه‌ها، مکتب‌خانه‌ها و حمام‌های عمومی قدیمی نیز جزء این سبک از معماری در نظر گرفته می‌شوند.

معماری اسلامی چیست؟

انواع اصلی معماری اسلامی عبارتند از: مسجد، مقبره، کاخ و قلعه. اما بالاترین تجلی این سبک از معماری، در بناهای مذهبی مانند مسجد و مکتب خانه نمود دارد. معماری اسلامی اولیه برخی از ویژگی های خود مثل گنبدها، ستون و طاق‌ها را از معماری مسیحی برگرفته است و همانند آن، از کاشی کاری زیاد استفاده کرده است. اما آنچه که Islamic Architecture را متمایز می‌کند، وجود محراب و همچنین صحن‌های بزرگ برای اقامۀ نماز جماعت است.

معماری اسلامی در سراسر کشورها و قاره‌های مختلف به اشکال متنوع قابل مشاهده است و می‌توان آن را با ویژگی‌های خاص خود در سراسر جهان دید. اما این سنت معماری، به طور عمده در دو محدوده یافت می‌شود: کشورهای با اکثریت مسلمان و سرزمین‌هایی که در قرون وسطی توسط مسلمانان فتح شده‌اند. بنابراین، علاوه بر کشورهای عربی - مانند الجزایر، مصر و عراق - معماری اسلامی در مناطق اروپایی (از جمله بخش‌هایی از اسپانیا، پرتغال، ایتالیا و مالت) با ریشه‌های موریش و سبک‌هایی نظیر معماری نئو مدجر نیز رواج دارد. با این حال، سبک اسلامی، اغلب مساجد (محل عبادت مسلمانان) را در ذهن‌ها تداعی می‌کند و ذهن را به آن سو سوق می‌دهد و مرتبط می‌کند.

انواع رایج یا مهم بناها در معماری اسلامی شامل سازه های زیر است:

  • مساجد
  • مدارس
  • مقبره ها
  • کاخ‌ها
  • حمام ها (حمام های عمومی)
  • آسایشگاه های صوفیانه (مانند خانقاه‌ها)
  • کاروانسراها
  • بازارها
  • قلعه‌ها

ویژگی های معماری اسلامی چیست؟

سبک اسلامی ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد. ویژگی‌هایی که آن را از سایر سبک های معماری جهان متمایز کرده و باعث می‌شود تا با آن‌ها شناخته شود. این ویژگی‌ها عبارتند از:

  1. مناره (minaret)
  2. گنبد (Dome)
  3. مقرنس طاق (Muqarnas Vaulting)
  4. آرک (arch)

1- مناره

مناره (minaret) یک گلدسته یا سازه برج ‌مانند است که دارای پنجره‌های کوچک و یک پلکان محصور می‌باشد. مناره یکی از قدیمی‌ترین عناصر معماری اسلامی است که در کنار اکثر مساجد یافت می‌شود. کارکرد اصلی مناره این است که به مؤذن اجازه می‌دهد از یک نقطه مرتفع، نمازگزاران را به نماز بخواند. در گذشته این اتفاق پنج بار در روز رخ می‌داد: سحر، ظهر، اواسط بعد از ظهر، غروب آفتاب و شب. از قرن یازدهم، برخی از مساجد با بیش از یک مناره تجهیز شدند. این حالت نشان می‌دهد که چنین مساجدی توسط یک سلطان یا حاکم تأسیس شده بود. یک مثال در این مورد، مسجد ایاصوفیه در شهر استانبول (کشور ترکیه) است.

2- گنبد از ویژگی های معماری اسلامی

مانند بسیاری از جنبش‌های معماری پیشگام -از جمله سنت‌های ساختمانی دوره بیزانس و رنسانس ایتالیایی - معماران اسلامی نیز گنبدها را در طرح‌های خود گنجانده‌اند.

گنبد صخره، زیارتگاه قرن هفتم در اورشلیم، اولین بنای اسلامی است که این عنصر معماری را به نمایش گذاشته است. این بنای هشت ضلعی با الهام از نقشه‌های بیزانسی و با یک گنبدی چوبی ساخته شد. سپس در قرن شانزدهم با طلا اندود شد. بر خلاف اکثر گنبدهای اسلامی، گنبد صخره بر روی طبلی قرار دارد که توسط 16 پایه و ستون پشتیبانی می‌شود.

3- مقرنس طاق

مقرنس طاق، تزئینات منحصر به فرد و چشمگیر بخش داخلی طاق‌ها است. مقرنس‌ها را اغلب با استالاکتیت و شش ضلعی‌های لانه زنبوری مقایسه می‌کنند؛ چون حالتی شبیه به آن‌ها دارند. رنگ آمیزی و کاشی‌هایی که برای تزئین مقرنس طاق استفاده می‌شود، اغلب نسبت به رنگ‌ها و کاشی‌های اطراف خود تضاد رنگ دارد. همین امر باعث می شود تا جلوه بیشتری در چشم بیننده ایجاد کند.

ویژگی و خصوصیات معماری به سبک اسلامی؛ مقرنس طاق

4- آرک

در معماری اسلامی، طاق نماهای اسلیمی را می‌توان هم در ورودی و هم در فضای داخلی دید. این طاق نماها به چهار سبک اصلی طبقه‌بندی می‌شوند:

  1. طاق نوک تیز (pointed arch).
  2. طاق اوجی (ogee arch).
  3. طاق نعل اسبی (horseshoe arch).
  4. طاق چند ورقی یا وجهی (multifoil arch).
  5. تزئینات ظریف

آرک نوک تیز دارای طراحی گرد با راس مخروطی است. این نوع طاق در نهایت به عنصر مهم معماری گوتیک تبدیل شد.

آرک یا طاق اوجی شبیه طاق نوک تیز است. با این تفاوت که نقطه آن از دو خط s شکل تشکیل شده است که در یک نیمرخ مارپیچی یا موج دار به اوج می‌رسد.

طاق یا آرک در معماری اسلامی؛ طاق اوجی

طاق نعل اسبی (horseshoe arch) با معماری موریش (Moorish architecture) مرتبط است. تاج این طاق می‌تواند گرد یا نوک تیز باشد. این آرک با گشاد شدن و باریک شدن چشمگیر طرفین آن تعریف می‌شود.

طاق چند وجهی نیز مانند طاق نعل اسبی، از ویژگی‌های معماری موریش‌ها است. این قوس از تعداد زیادی فویل یا ورق یا برگ تشکیل شده است که مجموع آن در نهایت، حالتی شبیه به شکل اسکالوپ پیدا می‌کند.

ویژگی های سبک معماری اسلامی، طاق چند وجهی یا مولتی فویل

5- تزئیات ظریف

آخرین عنصر معماری اسلامی، توجه به تزئینات ظریف توأم با جزئیات است. تزئیناتی که حالتی مجلل و زیبا به محیط القا می‌کند. اما این تجلل، حالتی خاص است و شبیه به تجللی که در قصرها و کاخ‌ها با آن مواجه می‌شویم نیست. کاشی کاری‌های حرفه‌ای و استادانه، طرح‌های ظریف روی کاشی‌ها، رنگ کاشی‌ها و خوشنویسی‌های نفیس موجود در سطح آن‌ها، همگی دست به دست داده‌اند تا این تجمل را در طراحی داخل محوطه ایجاد کنند.

آنچه که به طور مشترک در همۀ موارد بالا دیده می شود، وجود تقارن است. حالت و ویژگی که در سبک‌هایی مانند سبک دیکانستراکشن غریبه است!

تاریخچه

معماری اسلامی شامل سبک های معماری بناهای مرتبط با اسلام است و هر دو سبک سکولار و مذهبی، از تاریخ اولیه اسلام تا امروز را در بر می گیرد. این سبک از معماری برای تحقق آرمان های دینی اسلامی توسعه یافت. برای مثال، مناره برای کمک به مؤذن در رساندن صدای خود در یک منطقه خاص طراحی شده است.

معماری اسلامی اولیه تحت تأثیر معماری رومی، معماری بیزانسی، ایرانی، بین النهرینی و سایر سرزمین هایی بود که مسلمانان در قرن هفتم و هشتم فتح کردند. همچنین در شرق، با گسترش اسلام به آسیای جنوب شرقی نیز تحت تأثیر معماری چینی و هندی قرار گرفت.

بعدها ویژگی‌های متمایزی در قالب سازه های اسلامی ایجاد شد. این ویژگی‌های متمایز ناشی از تزئین سطوح با رسم الخط اسلامی، ارابسک‌ها و نقوش هندسی بود. سپس، عناصر معماری جدید مانند مناره ها، مقرنس‌ها و طاق‌های چند برگی ابداع شد.

دوران اسلامی با شکل گیری اسلام و رهبری حضرت محمد (ص) در اوایل قرن هفتم و در عربستان آغاز شد. محمد (ص) اولین مسجد را در سال 622 در مدینه، درست پس از هجرتش از مکه ساخت. مسجدی که هم اکنون آن را با نام مسجد النبی می شناسیم.

این بنا شامل یک حیاط ساده بود که با آجر خام ساخته شده بود. پلان این حیاط به شکل مربع - مستطیل و ابعاد آن حدود 53 در 56 متر بود. رواقی سایه‌دار که به تنه‌های خرما تکیه می‌کرد، در ضلع شمالی صحن، در جهت قبله که ابتدا به سمت بیت المقدس بود قرار داشت. هنگامی که در سال 624 قبله را به سمت مکه تغییر دادند، رواقی مشابه، در سمت جنوب و رو به آن اضافه کردند.

حضرت محمد (ص) و خانواده‌اش در اتاق‌های مجزا و متصل به مسجد زندگی می‌کرد. تا اینکه پس از مرگش در سال 632 در یکی از این اتاق‌ها به خاک سپرده شد.

گسترش مساجد و معماری اسلامی طی قرن 7 و 8

طی قرن هفتم و همچنین در قرن هشتم، مساجد بارها و بارها گسترش یافتند. این مساجد همواره شامل یک نمازخانه بزرگ با سقف مسطح بودند که توسط ستون‌ها پشتیبانی می‌شد. همچنین دارای یک حیاط مرکزی بودند. این یکی از الگوهای اصلی برای مساجد اولیه ای بود که در سرزمین های دیگر ساخته شده شد. از دیگر مساجدی که در دوران محمد (ص) ساخته شد، مسجد جواثه (Jawatha Mosque) در عربستان سعودی است.

بعد از آن، در سرزمین هایی مانند فسطاط در مصر و کوفه در عراق کنونی، مساجدی تأسیس شد. در سایر سرزمین ها به ویژه در سوریه، مساجدی جدید، با تغییر و یا تصرف بخشی از کلیساهای موجود در شهرها (مثل دمشق) تأسیس شد. این مساجد اولیه هیچ مناره ای نداشتند. اما گاه سرپناه های کوچکی روی پشت بام شان ساخته می شد تا هنگام اذان گفتن، از مؤذن محافظت کند.

تاریخچه سبک معماری اسلامی

ورود معماری اسلامی به ایران

حملۀ اعراب مسلمان به ایران و سقوط سلسله ساسانیان به دست آن‌ها، عامل اصلی ورود معماری اسلامی به فرهنگ ایران شد. این تهاجم منجر به اقتباس از اشکال معماری ایرانی برای بناهای مذهبی اسلامی در ایران شد. هنرهایی مانند خوشنویسی، گچ کاری، آیینه کاری و معرق کاری با معماری مساجد ایران پیوند تنگاتنگی پیدا کرد. به عنوان نمونه می‌توان به پشت بام های گنبدی مدور اشاره کرد که در دوره اشکانیان ایران به وجود آمد. کاوش‌های باستان شناسی شواهد گسترده‌ای از تأثیر معماری ساسانی بر معماری جهان اسلام ارائه کرده است.

در اصفهان صفویان با ساخت بناهای بلند با فضاهای داخلی وسیع سعی کردند به عظمت در مقیاس دست یابند. میدان نقش جهان اصفهان ششمین میدان بزرگ جهان است. با این حال، کیفیت تزئین و نقش و نگارها در مقایسه با قرن 14 و 15 کمتر بود.

مساجد بزرگ خراسان، اصفهان و تبریز هر کدام از هندسه بومی، مصالح بومی و شیوه‌های ساختمانی محلی برای بیان نظم، هماهنگی و وحدت Islamic Architecture استفاده می‌کردند. هنگامی که بناهای اصلی معماری ایرانی اسلامی بررسی می‌شود، روابط هندسی پیچیده‌ای را می‌توان در آن‌ها دید. روابط هندسی که سلسله مراتبی از فرم و تزئینات را آشکار می‌کند.

نمونه ها و شاهکارهایی از Islamic Architecture

  1. کاخ و قلعۀ الحمرا در گرانادا؛ اسپانیا. قرن چهاردهم.
  2. مسجد شیخ لطف اله در اصفهان؛ ایران
  3. مسجد ایاصوفیه در استانبول؛ ترکیه
  4. مسجد تاج محل در آگرا؛ هند. قرن هفدهم.

لطفا به این مطلب امتیاز دهید و ما را در بهینه کردن مطالب یاری نمایید.
one star rate
%0
two star rate
%0
three star rate
%0
four star rate
%0
five star rate
%100
 میانگین رای: 4 نفر

نظرات ( 0 )


ارسال پیام