معماری ژاپنی سبکی از معماری با سقف‌های شیب‌دار، درب‌های کشویی، ایوان و استفادۀ گسترده از چوب است که در مجمع الجزایر ژاپن، برای ساخت ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. در یک تقسیم‌بندی کلی، معماری ژاپن شامل سه دورۀ باستانی (پنج هزار سال قبل از میلاد تا اوایل قرن هشتم)، سنتی (قرن 8 تا 19) و مدرن است. معماری سنتی این کشور سه دوره را در بر می‌گیرد: دورۀ ژاپن قدیم، فئودالی و ژاپن نوین. معماری مدرن ژاپن از اواخر قرن نوزدهم روی کار آمد. تاتامی، از مهمترین عناصر معماری ژاپن در تمامی دوره‌ها است. از آثار و بنای معروف این سبک از معماری می‌توان به قلعۀ هیکون، معبد تودای جی و باغ سیبین اشاره کرد. توکیو پلازا، flagship Prada و ساختمان Tod نمونه‌های هنر معماری مدرن ژاپن هستند. این سبک معماری جایگاه خاصی در ایران نداشته است؛ زیرا ایران خود از کشورهای صاحب سبک در هنر معماری دنیا است.
معماری ژاپن (Nihon kenchiku) به سبکی می‌گویند که طی هزاران سال برای ایجاد ساختمان‌هایی با کاربری‌های مختلف، در مجمع الجزایر ژاپن به کار گرفته می‌شد. آغاز معماری در کشور یا منطقه جغرافیایی ژاپن، به حدود ۵ هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. زمانی که مردم برای محافظت از خود در برابر حیوانات و شرایطی محیطی، خانه‌های گودالی را ایجاد کردند. از این دوره تا عصر معاصر، معماری کشور ژاپن سیر تکاملی چشگیری را دنبال کرده است. معماری باستانی ژاپن عمدتا از معماری چینی پیروی کرده و سرشار از اصول و ویژگی‌های این سبک می‌باشد. اما معماری مدرن ژاپن با استفاده گسترده از علم و تکنولوژی، معماری جهانی را به چالش می‌کشد. بنابراین می‌توان گفت که هنر معماری این کشور در دوره‌ها و عصرهای مختلف، تفاوت‌های قابل توجهی داشته اند. با وجود این، سبک معماری ژاپن عمدتا با شیوه‌های سنتی معماری این کشور شناخته می‌شود.
در معماری سنتی ژاپن، ساختمان‌ها و خانه‌ها با ارتفاع کم و مستقیما بر روی زمین ساخته می‌شد. اما در ادامه با الگوپذیری از ساختمان‌های چینی، ارتفاع ساختمان‌ها با استفاده از ستون‌های چوبی و فلزی مقداری از زمین فاصله گرفت. چوب مهمترین مصالح مورد استفاده در معماری سنتی ژاپن محسوب می‌شود. تقریبا در تمامی بخش‌های ساختمان از جمله پایه، ستون، دیوارها و سقف، چوب کاربرد داشته است. به طور کلی، اکثر خانه‌های سنتی ژاپن از اسکلت چوبی و سقف شیب‌دار کاهگلی یا سفالی ایجاد می‌شدند. با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی مجمع الجزایر ژاپن، این نوع سقف‌ها بهترین گزینه ممکن بودند. برای ساخت درب و پنجره‌ها هم از کاغذهای نیمه شفاف به نام واشی (Washi) استفاده گردیده که معمولا با نقاشی‌هایی از طبیعت تزئين می‌شد. سبک بودن و عدم ثبات درب‌های کشویی چوبی با پوشش واشی، امکان تغییر فضای داخلی خانه‌ها را بر حسب نیاز فراهم می‌کرد.
هنر معماری ژاپن از قرن‌ها پیش تا کنون، با تغییرات فراوانی مواجه شده و سیر تکاملی داشته است. قدیمی‌ترین آثار معماری کشور ژاپن مربوط به دوران پیش از تاریخ یعنی حدود پنج هزار سال قبل از میلاد می‌باشد. در این دوره، خانه گودال‌هایی ابتدایی ساخته شدند که متناسب با شیوه زندگی مردم آن زمان بودند. قرن‌ها بعد و تحت تاثیر شیوه معماری چینی‌ها، انبارهای غلات و اتاق‌های تشریفاتی تدفین مردگان هم در ژاپن ساخته شد. پس از ورود آیین بودا به ژاپن در قرن شش میلادی، معماری این کشور دچار تحول گردید. به این ترتیب، ساخت معابد در ابعاد بزرگ و با تکنیک‌های پیچیده در به کارگیری چوب آغاز شد. بین قرن‌های ۱۷ تا ۱۹ معماری سنتی ژاپن به اوج خود رسید. در اواسط قرن نوزدهم میلادی، معماری این کشور مجددا متحول شد و به سمت مدرنیته حرکت کرد.
به طور کلی، تاریخ معماری ژاپن به چند دوره مهم تقسیم می‌شود که شامل موارد زیر است:
آنچه که امروز با عنوان معماری سبک ژاپنی شناخته می‌شود، بیشتر به هنر معماران این کشور در بخش‌های میانی تاریخ معماری شان اشاره دارد. زیرا در دوره‌های ابتدایی پیدایش معماری سرزمین ژاپن یعنی حدود ۵۰۰۰ سال تا چند قرن پیش از میلاد، فنون جالب و خاصی در ساخت و ساز به کار گرفته نمی‌شد. همچنین از اواخر قرن ۱۹ تا کنون، معماری کشور ژاپن تحت تاثیر معماری افراطی غربی قرار گرفته و با کمتر توجهی نسبت به اصول معماری سنتی، سعی در ایجاد ساختمان‌های مختلف بر پایه آخرین تکنولوژی دارد. بنابراین معماری سنتی ژاپن عمدتا در بازه ۳۰۰ سال قبل از میلاد تا اواسط قرون نوزدهم کاربرد داشت. اوج شکوفایی آن نیز به حدود قرن ۱۷ تا قرن ۱۹ مربوط می‌شود. در این دوران، عناصر و ویژگی‌های مشخصی در معماری و ساخت و سازهای ژاپن دیده می‌شود که آن را از سایر سبک های معماری جهان، حتی سبک‌های مشابه مانند چینی و کره‌‌ای مجزا می‌کند.
سبک ژاپنی‌ها در معماری، در عین سادگی نسبت به شیوه معماری دیگر کشورهای شرق مانند چین، ویژگی‌ها و خاص خود را دارد. مشخصه‌هایی که به بیننده کمک می‌کنند تا بتواند ساختمان‌های ژاپنی را از دیگر بناهای شرقی تشخیص دهد. برخی از مهمترین عناصر، اصول و ویژگی‌های معماری سنتی ژاپن، عبارتند از:
مردم ژاپن از دوره‌های قدیم تا کنون، بخشی را در قسمت‌های ورودی منازل برای خوشامدگویی به مهمانان و قرار دادن کفش‌ها در نظر می‌گیرند. این قسمت به عنوان ژن کن (Genkan) شناخته شده و فضای درونی خانه را از بیرون جدا می‌کند. ژاپنی‌ها با قرار دادن کفش‌های خود در این قسمت، بدون کفش وارد فضای خانه می‌شوند. این بخش از ساختمان از سالیان دور تا عصر حاضر در سبک معماری ژاپن مد نظر قرار داشته و یک روش عملی برای تمیز نگه داشتن فضای زندگی خانوادگی به شمار می‌آید.
بر اساس شواهد موجود، پیدایش معماری سبک ژاپنی هم مانند معماری چینی و کره ای به خانه‌های گودالی ساده و ابتدایی برمی‌گردد. در واقع به نظر می‌رسد که این شیوه ساخت سکونت‌گاه، ابتدا در چین رواج پیدا کرده و در ادامه از طریق کره به ژاپن رسیده است. برای ساخت خانه‌های گودالی، ابتدا گودال‌هایی کنده می‌شد. سپس سطح رویی گودال با شاخ و برگ درختان، به صورت شیب دار پوشش داده می‌شد. کف خانه، سطح زمین بود. از این رو، با افزایش بارندگی و سردتر شدن هوا، مشکلات زیادی برای مردم ایجاد می‌شد. به این ترتیب، ژاپنی‌ها ساخت خانه‌های گرد سنگی را آغاز کردند. خانه‌های گرد سنگی در برخی موارد مانند قرارگیری بخشی از عمق خانه درون زمین، به خانه‌های گودالی شباهت داشت. اما پوشش بیرونی و استحکامات سقف بیشتر بود تا از ورود آب باران به داخل ساختمان جلوگیری کرده و ساکنان در برابر سرما حفاظت شوند.
سیر تکاملی معماری ژاپن همچنان ادامه داشت تا به ساخت خانه‌های چوبی با سقف شیب دار برسند. این نوع ساختمان‌ها همان مواردی هستند که امروزه با عنوان معماری سنتی ژاپن شناخته می‌شوند. شرایط آب و هوایی و باران‌های سیل آسا، نفوذ مذهب‌های رایج مردم ژاپن از جمله شینتو و بودا در معماری و ارتباط با طبیعت، برخی از مهمترین دلایل ایجاد و توسعه خانه‌های چوبی محسوب می‌شوند. چوب مهمترین عنصر در این ساختمان‌ها به شمار آمده و در قسمت‌های مختلف از پایه تا سقف کاربرد داشت. پایه‌ها و دیوارهای ساختمان‌های سنتی، عمدتا از چوب ایجاد شده و برای ساخت سقف‌های شیب دار، بیشتر از سفال و کاشی استفاده شده است. برای جداسازی دیوارها هم ورق‌هایی نیمه شفاف با عنوان واشی به کار گرفته شده‌اند. این نوع ساختمان‌ها تقریبا تا زمان ورود معماری ژاپن به عصر مدرن در قرن نوزدهم، بیشترین کاربرد را داشتند.
آغاز حرکت به سوی معماری مدرن در کشور ژاپن را می‌توان با روی کار آمدن امپراطور میجی و اصلاحات او، همزمان دانست. در این دوره، معماران خارجی زیادی وارد ژاپن شدند و ژاپنی‌ها در معماری خود به غرب گرایی افراطی رو آوردند. معماران ژاپنی که تحصیلات خود را در کشورهای اروپایی به پایان می‌رساندند، مجددا به کشور بازگشته و سنت ژاپنی را با تکنولوژی‌های نوین در معماری ترکیب می‌کردند. علیرغم این موضوع، شکست ژاپن در جنگ جهانی دوم نقطه عطفی در رشد و شکوفایی معماری مدرن این کشور محسوب گشت. پس از ویرانی‌های بجا مانده از جنگ جهانی، لزوم استفاده از تکنولوژی‌های جدید برای ایجاد ساختمان‌های مسکونی، به خوبی احساس شد. در این دوره بود که خانه‌ها و ساختمان‌های سنتی ژاپن، به طور کامل جای خود را به ساختمان‌های مدرن و چندین طبقه دادند.
از اواخر قرن بیستم میلادی به بعد، معماران ژاپنی مطرحی جهت ترویج معماری این کشور به صورت مدرن تلاش کردند. کنزو تانگه یکی از مشهورترین معماران ژاپنی قرن بیستم است. او ساختمان‌های متعددی، از جمله ورزشگاه ملی یویوگی را طراحی کرد. در دوره هیسه‌‌ای (Heisei) معماران مطرحی همچون تویو ایتو به فعالیت پرداختند. این معمار مطرح ژاپنی یک ساختمان هفت طبقه را با الهام از جلبک‌های دریایی ایجاد کرد و در سال ۲۰۱۳ جایزه معماری پریتزکر را به دست آورد. ساختمان Tod’s به عنوان یک نمونه قابل توجه از پروژه‌های تویو ایتو، در منطقه لوکس نشین Omotesando واقع شده است. تادائو آندو از دیگر معماران برتر سبک مدرن ژاپن است. ساختمان آئودی، Tokyu Plaza و فروشگاه flagship Prada جزو آثار مطرح او است. امروزه توکیو و دیگر شهرهای کشور ژاپن، مملو از آثار معماری مدرن با اشکال و ترکیب‌های فوق‌العاده هستند که هنر معماری مدرن ژاپن را نمایش می‌دهند.
روابط کم رنگ ایران و ژاپن در دوران باستان، باعث شده تا خبری از ساختمان‌های این سبک در ایران نباشد. از طرف دیگر، کشور ایران طی دوران باستان جزو قدرت‌های منطقه و جهان بود و خود از کشورهای صاحب سبک در معماری مطرح می‌شد. از این رو، در کشور ما جهت ایجاد بناها از سبک‌های مطرح هر دوره از جمله معماری پارتی، پارسی، معماری ساسانی و همچنین معماری آذری، اصفهانی و غیره استفاده شده است.
در قرن حاضر، با تغییر شرایط و ارتباطات جهانی راحت‌تر، معماری مدرن ژاپن در سراسر دنیا حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. ایران هم در بسیاری از موارد به دنبال استفاده از تکنیک‌ها و روش‌های ساخت و ساز معماری مدرن ژاپنی بوده است. برپایی نمایشگاه معماری معاصر ژاپن در نگارخانه پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران در خرداد ماه ۱۳۸۶، از جمله نمونه تلاش‌های انجام شده محسوب می‌گردد. اگرچه هنوز استفاده از هنر و معماری مدرن ژاپن در ایران مشهود نیست، اما ساختمان‌هایی به صورت پراکنده به سبک معماری ژاپنی مدرن ایجاد شده‌اند.
ژاپن از جمله کشورهای با سابقه کهن در معماری بوده و امروزه هم جزو بهترین کشورهای دنیا در این حوزه محسوب می‌شود. ساخت اولین خانه‌ها در منطقه ژاپن حدود ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد تخمین زده شده و طی این سال‌ها، سبک معماری آن‌ها تغییرات گسترده ای را تجربه کرده است. تغییراتی که عمدتا در اثر تاثیرات بیرونی یا رویدادهای تاریخی مهم ایجاد شده اند. برای مثال، ورود بودیسم به ژاپن در قرن ششم میلادی، ساخت معابد چوبی بزرگ با باغ‌های بیرونی را به دنبال داشت. در قرن شانزدهم و دوران جنگ داخلی، ساخت قلعه‌ها و استحکامات عظیم با چندین برج و دروازه، دیوارهای سنگی و خندق‌های عظیم گسترش یافت. پس از شکست این کشور در جنگ جهانی دوم هم حرکت به سمت غرب گرایی افراطی آغاز شد و ساختمان‌های مدرن ساخته شدند.
با توجه به این که چوب مهمترین مصالح مورد استفاده در بناهای سنتی ژاپن بوده، بسیاری از آثار معماری سنتی این کشور از بین رفته اند. با وجود این، برخی از بناها هم به دلیل منطقه خاص جغرافیایی یا محافظت مناسب، هنوز پابرجا هستند. برخی از مشهورترین آثار و بناهای سنتی و مدرن معماری ژاپن، عبارتند از:
سحر کوه فر
لیسانس زمین‌شناسی کاربردی، ارشد پترولوژی، سئوکار، نویسنده محتوای وبسایت؛ دارای مقالات تخصصی کنفرانسی و علمی - پژوهشی در زمینۀ زئولیت. علاقه‌مند به سنگ‌ها، فلزات، نفت و گاز و ژنز آن‌ها در زمین و روش‌های اکتشاف آن‌ها؛ حامی زمین و محیط زیست...