معماری رمانتیک که در اواخر قرن هجدهم در اروپا شکل گرفت، ترکیبی از سبکهای گذشته معماری با فرهنگ جامعه آن زمان است و مفاهیمی همچون برتری و بزرگی را در خود دارد. به طور کلی، رمانتیسم به عنوان جنبشی در تعارض با کلاسیسم مطرح می‌شود که علاوه بر معماری، در ادبیات، هنر، موسیقی و نقاشی هم خود را نشان می‌دهد. تاریخچه و منشاء این سبک به اواخر قرن هجدهم در اروپا بر می‌گردد که تاثیرات فراوانی بر معماری این قاره و سپس آمریکا و مناطق دیگر بر جای گذاشت. معماری رمانتیک در ایران، در دوران پهلوی اول ظهور پیدا کرد و کاخ وزارت امور خارجه اثر گورکیان، از بناهای معروف آن است. از مهمترین آثار این سبک معماری کشور روسیه می‌توان به موزه تاریخ مسکو در میدان قرمز اشاره کرد. کاخ گارنیه، قلعه بولدت و دهکده ملکه نیز از دیگر نمونه‌ها در سایر کشورهای جهان است.
اولین سؤالی که در رابطه با این سبک هنری، ممکن است ذهن افراد را مشغول می‌کند، این است که معماری رمانتیک چیست و چه تفاوتی با سایر سبکهای موجود در این زمینه دارد. در پاسخ باید گفت: این شیوه معماری بیشتر به عنوان جنبشی در تعارض با سبکهای کلاسیک شناخته می‌شود. کلاسیسم همانند گوتیک، یک سبک طبیعی است که تکامل پیدا کرده و از مصالح و تکنیک‌های جدید برای ساختمان سازی استفاده می‌کند. این در حالی است که رمانتیسم سبکهای گذشته را با فرهنگ روز ترکیب کرده و نتیجه آن را در آثار معماری نمایش می‌دهد. اما هر دو سبک حاوی مفاهیمی چون برتری، فضیلت و بزرگی بوده و الهام بخش سایر دوره‌ها هستند.
در تاریخ هنر غرب و تحولات آن، یکی از گسترده‌ترین مکاتب هنری همین رمانتیسم است که معماری رمانتیک هم ریشه در آن دارد. به این ترتیب، می‌توان این سبک را به معنی خاص آن، پدیده‌ای اروپایی دانست. زمانی که فرهنگ و تمدن اروپا در سیر تاریخی خود از دوره رنسانس عبور کرد، به وضعیت فرهنگی و اجتماعی ویژه‌‌ای رسید. این وضعیت خاص تاریخیِ انسانِ اروپایی، در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزدهم که با گذر از عصر کلاسیک به عصر مدرنیته می‌رسد، رمانتیسم یا رمانتیسیسم نام دارد. موضوع سبکهای هنری این مکتب، عمدتا اعتقاد به ارزش تجربه شخصی است. هنرمندان این سبک ارزش‌های شهودی و غریزی را کنکاش می‌کنند.
رمانتیسم یک جنبش هنری، فکری و ادبی است که در اواخر قرن هجدهم در اروپا رخ داده و تاثیر قابل توجهی بر معماری این دوران داشته است. بنابراین، منشأ اصلی سبک معماری رمانتیک مربوط به اروپا می‌باشد که در ادامه به آمریکا و سایر کشورهای دنیا هم رسیده است. در همین راستا، تاریخچه این سبک معماری برای اروپا و کشورهایی مانند ایران که خیلی بعدتر آثار آن را در جامعه خود مشاهده کردند را به صورت جداگانه بررسی کرده‌ایم. در این ادامه، تاریخچه این سبک مهم معماری در اروپا و ایران بیان شده است.
تاریخچه این سبک معماری و به طور کلی مکتب هنری رمانتیسم در اروپا، به روند پیدایش، انتشار و رشد آن اشاره دارد. ظهور این سبک برای اولین بار به اواخر قرن هجدهم باز می‌گردد که در قالب لندسکیپ‌های انگلیسی است. با این حال، اوج و شکوه خود را در سال‌های ۱۸۰۰ تا ۱۸۷۵ میلادی تجربه می‌کند. مشخصات اصلی سبک معماری رمانتیک در این سال‌ها تاکید بر فردگرایی، احساس، ستایش طبیعت و در کنار آن، ستایش گذشته است. انقلاب صنعتی در اروپا، رشد و گسترش خانواده‌های متوسط در جامعه انگلستان و فرانسه و در عین حال افزایش گروه‌های تحصیل کرده و با فرهنگ، باعث ایجاد نوستالژی برای گذشته در مقابل اولویت قرار دادن مصالح ساختمانی جدید گردید.
مکتب هنری رمانتیسم در زمینه‌های مختلف مانند معماری، ادبیات، موسیقی، هنر و نقاشی گسترش یافته بود. این مکتب در واقع اعتراضی غیر مستقیم به ناکافی بودن واقعیت‌های معاصر، وضعیت اجتماعی و شرایط سیاسی آن روزها محسوب می‌شد. به این ترتیب، سبک رمانتیک به دیدگاه افراد طبقه متوسط آن زمان تبدیل شده و تمام جامعه غرب را تحت نفوذ خود قرار داد. گسترش مکتب رمانتیسم و سبک معماری رمانتیک به تدریج افزایش یافت و کم کم از اروپا به ایالت متحده رسید. نقش ادبیات در شناسایی و گسترش این سبک هنری غیر قابل انکار است. نویسندگانی همچون ژان ژوک روسو در فرانسه، گوته در آلمان، ویلیام بلیک در انگلستان و ادگار آلن پو، مطرح‌ترین گسترش دهندگان مکتب هنری رمانتیسم هستند.
این سبک گسترده و همه گیر، بالاخره به ایران هم رسید و منجر به ایجاد آثار شاخصی در کشور ما شد. اما زمانی وارد ایران شد که در اروپا از تب و تابِ آن افتاده و دوران شکوه خود را پشت سر گذاشته بود. سبک معماری رمانتیک ایران در دوران پهلوی اول ظهور پیدا کرد و شامل گرایش‌های رمانتیسم ملی اروپایی و رمانتیسم ملی ایرانی می‌شد. سبک ملی ایرانی در تداوم استفاده از گرایش‌های ملی اروپایی، عمدتا در بناهای دولتی و عمومی مورد استفاده قرار می‌گرفت و نمادی از ایران باستان بود. کاخ وزارت امور خارجه اثر گورکیان، نمونه‌ای از سبک رمانتیک در ایران محسوب می‌شود. بخش مکعب شکل قسمت ورودی این سازه، از کعبه زرتشت الهام گرفته شده است.
به طور کلی، هدف از ایجاد سبک رمانتیسم در معماری و سایر حوزه‌های هنری، واکنشی در تعارض با سبک کلاسیسم و اعتراض غیر مستقیم به وضعیت اجتماعی و شرایط سیاسی بود. علاوه بر آن، رمانتیسم در معماری، تمایل به برجسته نمودن ویژگی‌های انسانی، گرایش به سمت خیال و رؤیا، حرکت به سمت گذشته و سرزمین‌های ناشناخته دارد. در واقع، فاکتوری احساسی و ملموس را به هنر معماری غرب وارد کرد. هنرمندان این سبک هم با استفاده از چارچوب‌ها و تصویرگری‌های سنتی، به تحقق بخشیدن ایده‌های خود پرداختند. مهمترین اهداف و اصول جنبش هنری رمانتیسم در زمینه‌های مختلف از جمله معماری، به شرح زیر است.
معماری رمانتیک در کشور روسیه نشان دهنده جلوه‌ای غیر معمول و حتی تحریف شده از این سبک است. در حالیکه سبک رمانتیسم در جوامع اروپایی و غرب گسترش یافته بود، رفته رفته به هنر و سیاست روسیه هم وارد شد. برای نمونه، باغ‌های انگلیسی و معماری‌های تخیلی این چنینی از حدود سال ۱۷۶۰ رواج یافتند. این باغ‌ها عمدتا دربرگیرنده روابطی مشابه به لنداسکیپ طبیعی به شکل معابد، یادمان‌ها و ویرانه‌های مصنوعی بودند. اولین فاز معماری احساسی این دوره در روسیه به قبل از ساخت کلیسای جامع کازان در شهر مسکو بر می‌گردد.
در ادامه، رمانتیسم در معماری روسیه گسترش پیدا کرد و آثاری با این شیوه ایجاد گردید. از مهمترین آثار سبک رمانتیک در روسیه می‌توان به موزه تاریخ مسکو در میدان قرمز، گالری ترتیاکوف مسکو و ایستگاه کازان اشاره نمود. نماهای استفاده شده در سبک رمانتیک روسی، بیش از آنکه کاربردی و عملکرد گرایانه باشد، جنبه تزئینی دارد. پنجره‌ها و ستون‌ها از فاکتورهای رایج در نماهای عظیم ساختمان‌های عمومی و کاخ‌ها به شمار می‌آیند. علاوه بر آن، ایوان‌ها، رواق‌ها و بالکن‌ها هم دیگر فاکتورهایی هستند که آثار معماری این سبک در روسیه را زیبا و جذاب کرده اند.
با توجه به ویژگی‌های خاص مکتب هنر رمانتیسم و مبناهای ناهمگون آن، مورس پکام اصطلاح رمانتیسیسم منفی را در مورد آن بکار برده است. او در این باره می‌گوید: «رمانتیسیسم منفی، بیان گرایش‌ها، نگرش‌ها، احساسات، باورها و اندیشه‌های انسانی است که قالب‌های ثابت مکانیکی را ترک کرده اما از دیدگاه یکپارچه متحرک و زنده به اتحاد دوباره اندیشه و هنر خود نرسیده است». به عقیده وی، شک و یأس، دو موضوع مهمی هستند که هنرمندان رمانتیسم با آن‌ها مواجه می‌باشند. همچنین ویژگی منحصر به فرد این دوره را بیشتر جدایی قدرت خلاقه بشر از خرد او می‌داند. این موضوع از توجه فراوان مکتب رمانتیسم به احساس و عواطف برداشت شده است.
گسترش مکتب هنری رمانتیسم در قرون وسطی، باعث ایجاد آثاری ارزشمند در زمینه‌های مختلف از جمله معماری، نقاشی، ادبیات و موسیقی گردید. بسیاری از ساختمان‌های کشورهای اروپایی در این دوره با معماری سبک رمانتیک ساخته شدند که بخش قابل توجهی از آن‌ها هنوز هم پابرجا هستند. البته همانطور که گفتیم، این سبک رفته رفته به ایالت متحده و سایر کشورهای دنیا هم وارد شد. به همین خاطر، آثار معماری رمانتیک به غیر از اروپا، در سایر نقاط جهان هم قابل مشاهده است. برخی از معروف‌ترین ساختمان‌ها و آثار معماری در این سبک شامل موارد زیر است:
قلعه نویشوانشتاین (Neuschwanstein Castle) را می‌توان مظهری از ساختمان‌های مشهور رمانتیک دانست. این بنای با شکوه در بالای تپه‌‌ای در جنوب باواریا کشور آلمان ساخته شده است. این قلعه کاملا مشرف به دشت‌های شمال رشته کوه آلپ بوده و منظره ای بسیار تماشایی را ایجاد کرده است. پادشاه لودویگ دوم دستور ساخت این قلعه را در باواریا داده و آن را ریچارد واگنر آهنگ ساز مطرح آلمانی تقدیم کرده است. طراحی این قلعه برگرفته از معماری رمانتیک بوده و بسیار زیبا است. به گونه ای که آن را به یکی از معروف ترین قلعه‌ها در سراسر اروپا تبدیل کرده است.
کلیسای ساکره کور (Sacre-Coeur) رسما به عنوان «بازیلیکای قلب مقدس پاریس» شناخته می‌شود. این کلیسا به قلب مسیح که نمایشگر عشق الهی او برای بشریت است، اشاره دارد. ساکره کور در بالای تپه مونمارتر قرار دارد و از جمله شگفت انگیزترین کلیساها در سراسر جهان و خارق العاده ترین ساختمان‌های شهر پاریس است. ساخت این کلیسا از سال ۱۸۷۵ آغاز شد و در سال ۱۹۱۴ به پایان رسید؛ زمانی طولانی حدود ۴۰ سال. کلیسای ساکره کور با وجود پیروی از معماری رمانتیک، ترکیبی از معماری رومی و معماری بیزانسی را در خود جای داده است. همچنین به خاطر گنبدهای سفید و کشیده‌اش که با عنوان «لاوین لومیر» هم شناخته می‌شود، شهرت جهانی دارد.
کاخ گارنیه (Palais Garnier) را می‌توان یکی از مجلل‌ترین ساختمان‌هایی دانست که به سبک رمانتیک ساخته شده است. از این مکان به عنوان خانه اپرا استفاده می‌شد و محل اصلی اپرای شهر پاریس بود. در ساخت این خانه اپرای شگفت انگیز از طیف گسترده‌ای از سبک های معماری استفاده شده است. فرایند ساخت این ساختمان از سال ۱۸۶۱ میلادی آغاز و تا ۱۸۷۵ ادامه داشته است.
سازنده کاخ گارنیه فردی به نام چارلز گارنیه (Charles Garnier) بود. بنای ایجاد شده هم به اسم او نام گذاری شده است. چارلز گارنیه که در بازه زمانی ۱۸۲۵ تا ۱۸۹۸ می‌زیست، از سبک معماری خود با عنوان «سبک ناپلئون سوم» یاد می‌کرد. این سبک به نام فردی اشاره دارد که آن را سفارش داده بود. بخش‌های مختلف ساختمان گارنیه از جمله فضای داخلی تحت سلطه پلکان بزرگ، شاهکاری از دوره رمانتیک به حساب می‌آيد.
سحر کوه فر
لیسانس زمین‌شناسی کاربردی، ارشد پترولوژی، سئوکار، نویسنده محتوای وبسایت؛ دارای مقالات تخصصی کنفرانسی و علمی - پژوهشی در زمینۀ زئولیت. علاقه‌مند به سنگ‌ها، فلزات، نفت و گاز و ژنز آن‌ها در زمین و روش‌های اکتشاف آن‌ها؛ حامی زمین و محیط زیست...