سبک دیکانستراکشن در معماری، بنیانگذاران و ویژگی های آن

به زبان ساده، دیکانستراکشن سبک خاصی از معماری است که در آن، سازه ساختمان، ظاهری غیر متعارف و متفاوت از طراحی و شکل‌های رایج و معمول دارد. deconstructivist را می‌توان به معنی ساختار شکنی و بنیان فکنی معنا کرد. زیرا در آن، حالات رایجی که در بیشتر سبک های معماری جهان مثل معماری اسلامی وجود دارد، دیگر دیده نمی‌شود. تئوری‌های ساختار شکنی باعث شد تا برخی از جذاب‌ترین و نمادین‌ترین ساختمان‌های اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم پدیدار شوند. ساختارشکنی جنبشی متعلق به معماری معاصر است و برای مخالفت با عقلانیت منظم مدرنیسم ایجاد شد. این سبک غیر خطی و سرپیچی آن در برابر اشکال متقارن، باعث ایجاد ساختمان‌هایی با ظاهر بصری منحصر به فرد شد.

سبک دیکانستراکشن، این تفکر که معماری باید قواعد هارمونی و تقارن را رعایت کند، شکست و از آن عبور کرد. در واقع، دیکانستراکشن در معماری، قانون و قواعد باستانی را به نفع چیزی هیجان انگیزتر زیر پا نهاده است؛ تفاوتی فاحش در طراحی معماری و طراحی نمای ساختمان! آنچه که ساختارشکنی در معماری را بسیار جذاب می‌کند، آزمون مقاومت سازه در گذر زمان است. مربع یک مربع است و تمام اضلاع آن با هم برابر هستند و این ویژگی، ثبات سازه را بیشتر می‌کند؛ اما سازه های دیکانستراکشن چطور؟!

در deconstructivist، معمار با به چالش کشیدن درک بیننده از وحدت و ثبات، نشان می‌دهد که عدم تقارن و ناهماهنگی در طراحی، می‌تواند قدرتمند و زیبا عمل کند. این کار را می‌توان با قرار دادن فرم‌ها در تضاد با یکدیگر انجام داد و به این ترتیب، طرحی خیره کننده در ساختمان ایجاد کرد.

ساختارشکنی در معماری، در اوایل دهه 1980 ظاهر شد؛ اما در دهه 1990 شروع به رشد کرد. نام این جنبش معماری پست مدرن برگرفته از «واشکنی» است؛ شکلی از تحلیل ادبی به رهبری فیلسوف ژاک دریدا.

در ابتدا، معمارانی که ساختمان‌های ساختارشکنانه طراحی می‌کردند، از برچسب زدن کار خود به عنوان سبک یا جنبش معماری خودداری کردند. از نظر آنها، رویکرد آنها صرفاً با معماری مدرن در تضاد بود و به این ترتیب کاملاً از تاریخ، جامعه، مکان‌ها و سنت‌های فناوری یا تکنولوژیک جدا شد. با همه این‌ها، اصطلاح «ساخت‌شکنی» در زبان روزمره باقی ماند و اکنون به یک روند کلی در میان معماری معاصر اشاره دارد.

بنیانگذار سبک deconstructivism یک فیلسوف فرانسوی به نام ژاک دریدا است. ایده ساختار شکنی در معماری به اواخر دهۀ 1980 بر می‌گردد. این ایده زمانی مورد توجه قرار گرفت که یک گروه معماری به نام معماران آوان گارد (avant garde architects) در موزه هنر مدرن نیویورک، نمایشگاهی به نام معماری دیکانستراکتیویست برپا کردند. گروه معماران آوان گارد متشکل از فرانک گری (Frank Gehry)، دانیل لیبسکیند (Daniel Libeskind)، رِم کولهاس (Rem Koolhaas)، پیتر آیزنمن (Peter Eisenman)، زاها حدید (Zaha Hadid)، کوپ هیملب (Coop Himmelb) و برنارد چومی (Bernard Tschumi) بود. در سراسر جهان، معماران زیادی وجود دارند که سازه های ساختار شکنانه طراحی کرده‌اند. اما افراد نامبرده در بالا را می‌توان از معماران مشهور سبک دیکانستراکشن دانست.

• deconstructivist هنجارهای ساختاری ساختمان های کلاسیک را می‌شکند و از اصول اولیه معماری تغییر شکل می‌دهد و یا دور می‌شود.
• ساختارشکنی با گنجاندن طراحی غیرخطی پردازش شده در ساختمان‌ها و حمایت از تکه تکه شدن، شکلی از هرج و مرج کنترل شده را بیان می‌کند. ساختمان‌ها غیرعادی به نظر می‌رسند، بلافاصله چشم را به خود جلب می‌کنند و گاهی اوقات احساس غریبگی ایجاد می‌کنند.
• درdeconstructivism، اشکال و ساختار تحریف شده به نمای بیرونی ساختمان اختصاص ندارد. طرح‌های ساختارشکنی عناصر داخلی را نیز بی‌ثبات می‌کنند، مینیمالیسم را ترجیح می‌دهند و با تزریق حسی آینده‌نگر، با برداشت‌های مردم بازی می‌کنند!

1. ساختمان OMA's در پکن
2. موزۀ ویترا دیزاین در آلمان
3. موزه گوگنهایم بیلبائو در اسپانیا.
4. موزۀ هنر دنور.
5. استادیوم ملی چین.
6. مرکز علمی فاینو در ولفسبورگ آلمان.
7. موزۀ جنگ امپراطوری شمال در انگلستان.
8. موزه MAXXI در رم ایتالیا توسط زاها حدید.
9. موزه گرونینگر در گرونینگن هلند، اثر الساندرو مندینی.
10. تالار کنسرت (Walt Disney Concert Hall) در لس آنجلس کالیفرنیا اثر فرانک گری که ساخت آن در سال 2003 به پایان رسید.

موزۀ ویترا دیزاین

موزۀ شاعرانۀ Vitra Design در شهر ویل آم راین کشور آلمان واقع شده است. این موزه در سال 1989 توسط فرانک گری تکمیل شد و اولین ساختمان در اروپا بود که جایزۀ معماری پریتزکر را به خود اختصاص داد. این ساختمان که مجموعه‌ای خصوصی از مبلمان مدرن را در خود جای داده است، با فرم‌های سفید منحنی شکل که در نتردام دو هاوت نمادین لوکوربوزیه دیده می‌شود، ساختارشکنی در معماری را به خوبی نشان می‌دهد.

موزه گوگنهایم

موزۀ گوگنهایم بیلبائو (Guggenheim Museum Bilbao) کشور اسپانیا واقع شده است. این موزه که در سال 1997 به پایان رسید، یکی از آثار معماران مشهور سبک دیکانستراکشن، یعنی فرانک گری است. فرانک گری با طراحی معماری این موزه، توانست کاری را انجام دهد که بسیاری از معماران دیگر در انجام آن با شکست مواجه شدند؛ این که توانست محیط ساخته شده را طبیعی و ارگانیک جلوه دهد.

مرکز علمی فاینو

مرکز علمی فاینو (Phaeno Science Center) در ولفسبورگ آلمان، اثر زاها حدید، از دیگر بناها و آثار deconstructivism در معماری است. این بنا در سال 2005 تکمیل شد و یک سال بعد جایزۀ اروپایی RIBA به آن تعلق گرفت.

استادیوم ملی چین

استادیوم ملی چین در شهر پکن اثر هرتزوگ و دی مورون و آی وی وی است. این استادیوم در سال 2007 برای میزبانی بازی‌های المپیک و پارالمپیک تابستانی 2008 ساخته شد.

موزۀ جنگ امپراطوری شمال

موزۀ جنگ امپراطوری شمال در شهر منچستر کشور انگلستان قرار دارد و اثر دنیل لیبسکیند (Daniel Libeskind) است. ساختارشکنی بسیاری از طرح‌های دانیل لیبسکیند مانند شکستن یک سمفونی است! ساختمان این موزه در سال 2002 ساخته شده و اولین ساختمان در بریتانیا است که توسط معمار لهستانی تبار طراحی شده است. در نگاه اول، طرح سازه این موزه مانند یک ترکیب ساده از فرم ها به نظر می‌رسد. اما ظاهر می‌تواند فریبنده باشد! طراحی لیبسکیند برای موزه جنگ ساختارشکنی کره زمین است و طوری است که بسیاری از قسمت‌های آن را به صورت شکسته به هم وصل می‌کند.

موزه MAXXI از بناهای معروف سبک دیکانستراکشن

موزه MAXXI در سال 2009 در رم ایتالیا توسط زاها حدید تکمیل شد و اولین موزه عمومی در ایتالیا است که به هنرها و معماری معاصر اختصاص دارد. این ساختمان مانند یک مار می‌پیچد و می‌چرخد و لحظات شگفتی معماری را در هر طرف سازه برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند. این طرح حدید که یک معمار عراقی الأصل است، در یک مسابقه بین المللی انتخاب شد و 273 مناقصه رقابتی را شکست داد. حدید معتقد است که 359 درجه دیگر وجود دارد، چرا خود را به یک محدود کنیم؟

موزه گرونینگر

موزه گرونینگر (Groninger Museum) در گرونینگن هلند، در سال 2011 توسط معمار ایتالیایی الساندرو مندینی تکمیل شد. سپس توسط Philippe Starck و Coop Himmelb(l)au بازسازی شد. هیچ موزه‌ای در جهان به لحاظ طراحی نامنظم، به پای موزۀ گرونینگر نمی‌رسد.

موزه هنر دنور

موزۀ هنر دنور (Denver Art Museum) در کلرادو آمریکا، اثر دانیل لیبسکیند است. موزۀ دنور با الهام از کوه‌های راکی طراحی شده است.

در معماری دیکانستراکشن به جای این که فرم به دنبال کارکرد باشد، کارکرد تابع تغییر شـکل است. برخلاف مدرنیست‌ها که می‌گویند فرم تابع عملکرد است. این سبک تنها منتهی به احجام نامتقارن نیست؛ بلکه احجام متقارن نیز در آن جا دارد. هدف اصلی آن، پاسخگویی به تفسیرهای مختلف از طرح است. ویژگی های سبک deconstructivist در معماری عبارتست از:

• این سبک با الگو برداری از علم روز، فرم‌هایی تازه و نو به وجود آورده است.
• وجود خطوط صاف یا تخت و حجم‌های نامنظم و نامتناسب که شکسته یا خرد شده‌اند.
• عدم هماهنگی، خطی بودن و تداوم.
• نبود زوایای راست یا همان 90 درجه.
• رد تقارن و هندسه اقلیدسی.
• حجم های تکه تکه شده.