سبک معماری مغولی باستان و رنسانس و مشخصات آن

 Vote: 2 person
سبک معماری مغولی

معماری مغولی سبکی برای ساخت ساختمان‌ها طی قرن 16 تا 18 است که استفاده از سنگ در آن اندک و استفاده از ملات گل و آهک و رنگ‌های معدنی برای تزئین بنا چشمگیر است. این سبک طی قرن 16 تا 18 میلادی در گسترۀ حکومت مغول‌ها مورد استفاده بود. ریشۀ ایجاد سبک مغولی به کشور گشایی مغول‌ها بر می‌گردد. معماری مغول یک سبک ترکیبی و ترکیبی از معماری تبتی، چینی، ایرانی و اسلامی است. در واقع می‌توان گفت ترکیبی از معماری ملل و کشورهایی است که به مغولستان نزدیک بوده و مورد حملۀ مغول‌ها قرار گرفته‌اند. هندوستان از جمله کشورهایی است که بناهای سبک مغولی را می‌توان در معماری آثار و بناهای آن دید. از نمونه‌های شاخص آن می‌توان به بنای تاج محل اشاره کرد که البته شاهکار معماران ایرانی است و سبک ایرانی نیز در معماری آن نمود دارد.

معماری مغولی چیست؟

معماری مغولی (موگالی) شیوه‌ای از معماری است که طی قرون ۱۶ تا ۱۸ میلادی، برای ساخت ساختمان‌های گوناگون در گستره حکومت مغول‌ها به ویژه هندوستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. مغول‌ها قومی جنگنجو با رسوم و فرهنگ نه چندان غنی بودند که در شمال آسیا و شمال شرق ایران زندگی می‌کردند. سکونت قوم مغول در این مناطق حداقل به بیش از دو هزار سال می‌رسد. ولی تا نزدیک به هزار سال قبل، سبک معماری خاصی نداشتند و عمدتا از چادرهایی به نام یورت استفاده می‌کردند. از اوایل قرن ۱۳ میلادی و روی کار آمدن چنگیز خان مغول، قبایل مختلف این قوم صحرا نشین با هم متحد شده و تهاجم‌ خود را به سایر کشورها آغاز کردند. در پی این حملات، تقریبا بیشتر آسیا و بخش شرقی اروپا به تصرف مغول‌ها درآمد. ریشه ایجاد سبک معماری موگالی هم به این کشورگشایی‌ها برمی‌گردد.

مغول‌ها با حمله به هر کشوری، در ابتدا بخش قابل توجهی از آثار فرهنگی و هنری آن را نابود می‌کردند. اما با گذشت زمان، فرهنگ و ارزش هنری بالای کشورهای تحت سلطه از جمله ایران، بر آداب و رسوم مغول‌های بیابان گرد تاثیر گذاشت. این گروه‌ها رفته رفته شروع به ایجاد ساختمان‌هایی ثابت به جای چادرهای عشایری کردند. جهت ساخت این سازه‌ها از فنون و ویژگی‌های معماری کشورهای تحت تسلط خود از جمله ایران بهره بردند. در نهایت، ترکیب معماری اسلامی، ایرانی، چینی، تبتی و سایر کشورهای تحت سلطه، موجب ایجاد سبکی جدید در معماری با عنوان معماری مغول گردید.

این سبک در حدود سده ۱۶ تا ۱۹ میلادی در هندوستان مورد استفاده قرار گرفت و با توجه به دوره حکومت پادشاهان گورکانی به عنوان معماری گورکانی نیز معروف شد. کاخ‌ها، مسجدها، صومعه و معابد با تزئينات و جزئیات زیاد، از سازه‌هایی هستند که در ساخت‌شان به میزان زیادی از سبک مغولی بهره گرفته شد.

تاریخچه معماری سبک مغولی

پیشینه وجود قوم مغول و زندگی آن‌ها در مناطق جغرافیایی فعلی کشور مغولستان به چند هزار سال قبل می‌رسد. اما سبک گورکانی در معماری، پیشینه چندان زیادی ندارد. نقطه عطف این شیوه معماری و آغاز ساختمان سازی مغول‌ها، به بعد از قرن ۱۳ میلادی و آغاز تهاجم گسترده آن‌ها به کشورهای مختلف برمی‌گردد. تا قبل از این، مغول‌ها که قومی جنگجو و البته کوچ نشین بودند، عمدتا در چادر زندگی‌ می‌کردند. در همین راستا، می‌توان تاریخچه معماری مغول را طی چند دوره مختلف بررسی کرد. مهمترین دوره‌های تاریخی معماری موگال و شیوه ساخت سکونتگاه در هر دوره، به شرح ذیل است:

  1. معماری موگال در دوره باستان
  2. معماری موگال در دوره امپراتوری
  3. معماری مغول در دوره رنسانس
  4. معماری موگال در دوره پس از رنسانس
  5. معماری انقلابی
  6. کلاسیک گرایی و تولید انبوه
  7. دوره مدرن

1. معماری مغول در دوره باستان

در دوره باستان، مغول‌ها عمدتا در چادرهای صحرایی و عشایری زندگی می‌کردند. با وجود این، ساختمان‌هایی هم برای آسایش بیشتر عمدتا توسط اشراف ساخته می‌شد. از قرن سوم قبل از میلاد تا قرن اول میلادی، سرزمین مغولستان کنونی توسط کنفدراسیون شیونگنو (Xiongnu) اداره می‌شد. در این زمان، مردم عادی و حتی اشراف عمدتا در چادرها و یورت‌های قابل حمل بر روی گاری زندگی می‌کردند و هنوز خبری از معماری مغولی نبود. البته کاوش‌های باستان شناسی نشان می‌دهد که شیونگنو زمانی یک شهر با نام لوت هات (شهر اژدها) داشته که شهر اصلی آن‌ها محسوب می‌شد. بین قرن ششم تا نهم میلادی، دولت قدرتمندی توسط قبایل ترک ایجاد شد و ساختمان سازی گسترش پیدا کرد.

در حوزه رودخانه‌های اورخون، تور و سلگنا چندین شهر ترکی پدید آمد که اصلی‌ترین آن‌ها شهر بالیکولیک نام دارد. شهر کارا-بارگاسون (Kara-Bargasun) در اوایل قرن هشتم توسط خاقانات ترک ایجاد شد. این شهر دارای دیوارهای ۱۲ متری و برج‌های محافظت بود.

کارا-بارگاسون یک منطقه تجاری بزرگ صنایع دستی و از شهرهای مهم حکومت خاقانات ترک محسوب می‌شود. این شهر با معماری متاثر از سنت‌های سغدی و چینی ساخته شده بود. روند ساختمان سازی در مغولستان بین قرن‌های ۱۰ تا ۱۲ میلادی همچنان ادامه یافت تا زمینه لازم برای ظهور سبک معماری مغولی ایجاد شود. کاوش‌های باستان شناسی آثار زیادی از شهرها در دوره کیدان پیدا کرده اند که مربوط به این بازه زمانی است. شهر هاتون هات که در سال ۹۴۴ تاسیس شد، مهمترین شهر دوره کیدان می‌باشد. بارس هات نیز دیگر شهر مهم کیدان می‌باشد که در دره رودخانه خرلن واقع شده و مساحتی معادل ۲۹۰ هکتار را پوشش می‌داد. این شهر با دیوارهای ۴ متری و ارتفاع ۱.۵ تا ۲ متری احاطه شده بود. با وجود این شهرسازی‌های پراکنده، چادر و یورت مهمترین سکونتگاه‌های مغول در دوره باستان بودند.

ویژگی و مشخصه های معماری مغولی

سبک مغولی برخلاف بسیاری از سبک‌های شاخص معماری، ویژگی‌های پراکنده ای دارد. به عبارت دیگر، ساختمان‌ها در مناطق گوناگون تحت تسلط آن‌ها، با اشکال مختلف ایجاد می‌شدند. زیرا مغول‌ها در بازه ای از تاریخ، بخش قابل توجهی از جهان را به تسلط خود در آورده بودند. برای ایجاد ساختمان‌ها در هر منطقه هم بیشتر از هنر معماری همان کشور استفاده می‌کردند. ضمن این که تمایل به استفاده از ساختار یورت‌های مغولی و ترکیب سبک‌های معماری مناطق دیگر هم تا حدودی در ساختمان‌ها وجود داشت. علیرغم این موضوع، برخی ویژگی‌ها و مشخصات در اکثر بناهای ایجاد شده به سبک معماری مغولی دیده می‌شوند. در نتیجه، امکان شناسایی آثار سبک مغولی از طریق آن ها وجود دارد. مهمترین مشخصه‌های این سبک معماری، عبارتند از:

  1. استفاده از آجر در ساخت اکثر بناها
  2. کاربرد اندک سنگ و در موارد خاص
  3. استفاده از ملات گل و آهک
  4. به کارگیری کاشی‌های تزئینی سقف
  5. کاربرد گسترده چوب به ویژه برای بخش‌های داخلی
  6. تزئين بناها با رنگ‌های معدنی

1- استفاده از آجر در ساخت اکثر بناها

از لحاظ تاریخی، آجر به صورت گسترده برای ساخت بناهای مغولی مورد استفاده قرار گرفته است. این مصالح ساختمانی اصلی در سبک مغولی، دو نوع مختلف داشته که با روش‌های متفاوتی تولید می‌شدند. انواع آجر مورد استفاده در بناهای مغولستان شامل آجرهای گلی خشک شده در آفتاب و آجرهای پخته خاکستری هستند. آجرهای پخته شده با عنوان آجر آبی هم شناخته می‌شوند و عمدتا برای مصارف تزئینی کاربرد داشته اند. زیرا امکان تولید آجرهای خشک شده در آفتاب در هر جایی وجود داشته اما تولید آجرهای پخته به مراتب کار دشوارتری بوده است. صومعه سانگین دالایی (Sangiin Dalai) یکی از نمونه‌های آثار سبک مغولی می‌باشد که با استفاده از آجرهای آبی و طرح سویومبو تزئین شده است.

1- استفاده از آجر در ساخت اکثر بناها

از لحاظ تاریخی، آجر به صورت گسترده برای ساخت بناهای مغولی مورد استفاده قرار گرفته است. این مصالح ساختمانی اصلی در سبک مغولی، دو نوع مختلف داشته که با روش‌های متفاوتی تولید می‌شدند. انواع آجر مورد استفاده در بناهای مغولستان شامل آجرهای گلی خشک شده در آفتاب و آجرهای پخته خاکستری هستند. آجرهای پخته شده با عنوان آجر آبی هم شناخته می‌شوند و عمدتا برای مصارف تزئینی کاربرد داشته اند. زیرا امکان تولید آجرهای خشک شده در آفتاب در هر جایی وجود داشته اما تولید آجرهای پخته به مراتب کار دشوارتری بوده است. صومعه سانگین دالایی (Sangiin Dalai) یکی از نمونه‌های آثار سبک مغولی می‌باشد که با استفاده از آجرهای آبی و طرح سویومبو تزئین شده است.

2- به کارگیری کاشی‌ های تزئینی سقف

یکی دیگر از ویژگی‌های شاخص معماری مغولی، استفاده از کاشی‌های سقف می‌باشد. این مورد یکی از مشخصه‌های اصلی معماری چینی است که به سبک مغولی هم راه پیدا کرده است. به همین خاطر، مغول‌ها علاوه بر ساختمان‌های ایجاد شده با سبک چینی، برای تزئين ساختمان‌های تبتی هم از کاشی‌های سقفی استفاده کرده‌اند. کاشی‌های سقف از نظر رنگ و شکل دارای تنوع بالایی بوده و امکان استفاده از انواع مختلف کاشی در یک سقف وجود داشته است. بر اساس شواهد تاریخی، کاشی‌های سقفی و آجرهای لعابدار مورد استفاده در ساختمان‌های مغولی عمدتا از چین وارد می‌شدند.

ویژگی معماری مغولی؛ کاشی کاری در سقف و استفاده از آجر

3- کاربرد اندک سنگ و در موارد خاص

برخلاف بسیاری از سبک‌های شاخص معماری دنیا، سنگ در معماری مغولی کاربرد زیادی نداشته است. زیرا سنگ طبیعی و با کیفیت مناسب مانند گرانیت و تخته سنگ، در بسیاری از مناطق مغولستان در دسترس نبوده است. به همین خاطر، اکثر بخش‌های ساختمان‌های مغولی با آجر ساخته شده و سنگ عمدتا در موارد خاص مانند پایه ستون‌ها، سنگ فرش و استحکامات این چنینی به کار گرفته می‌شود.

4- استفاده از ملات گل و آهک

به منظور اتصال آجر و سنگ در ساختمان‌های مغولی یا گاها پلاستر دیوار، اغلب از ملات‌های با پایه خاک استفاده می‌شد. خاک، آهک، ماسه، انواع گیاهان و موارد این چنینی دیگر، بسته به کاربرد و نوع ملات در ترکیب آن مورد استفاده قرار می‌گرفتند. ملات گل بیشتر برای دیوارهای آجری و سنگی در ساختمان‌های سبک تبتی استفاده می‌شد. ملات آهکی هم عمدتا برای دیوارهای آجری آبی به سبک چینی یا ترکیب به کار گرفته شده است. به منظور تغییر و بهبود برخی از ویژگی‌های ملات گل و آهک جهت پلاستر داخلی ساختمان، گیاهان و علف‌های گوناگونی به آن افزوده می‌شد.

5- کاربرد گسترده چوب به ویژه برای بخش‌های داخلی

چوب یکی از مصالح اصلی مورد استفاده در انواع ساختمان‌های مغولی بوده است. از چوب عمدتا برای تزئين بخش‌های داخلی، ساخت در و پنجره‌ها و حتی در بسیار از موارد به عنوان ستون استفاده می‌شود. بیشترین چوب استفاده شده در ساختمان‌های سبک مغولی هم چوب کاج بوده است. عامل استفاده گسترده از چوب کاج را هم می‌توان جنگل تایگا در قسمت‌های شمالی مغولستان در نظر گرفت. با توجه به کاربرد گسترده چوب در بناهای سبک معماری مغولی، صومعه‌های بزرگ برای ساخت و ساز و بازسازی بناهای خود، جنگل‌هایی را در قلمرو خود پرورش می‌دادند.

6- تزئين بناها با رنگ‌ های معدنی

رنگ‌های معدنی از سنگ‌های نیمه قیمتی و مواد معدنی به دست می‌آید. از این رنگ‌ها به طور گسترده جهت تزئین ساختمان‌های سبک مغولی استفاده می‌شد. نقاشی مذهبی روی دیوارها و تزئین عناصر چوبی داخل ساختمان مهمترین کاربردهای رنگ‌های معدنی محسوب می‌شوند. نقاشی‌های تزئینی در ساختمان‌های مغولی دارای الگوها و طرح‌های متنوعی بوده که بسته به سنت و آداب و رسوم، از نوع مناسب آن‌ها استفاده می‌شد. با توجه به این که رنگ‌های معدنی، طبیعی هستند، نقاشی‌های بناها برای مدت طولانی باقی می‌ماند. وجود منابع گسترده در مغولستان برای تولید رنگ‌های معدنی، از دلایل کاربرد گسترده نقاشی و رنگ‌های معدنی در بناهای مغول‌ها است.

ویژگی و مشخصه های معماری مغولی؛ تزئین با رنگ های معدنی

آثار و بناهای معماری مغولی

بناهای زیادی به سبک مغولی ساخته شده اند که اکثر آن‌ها مربوط به دوره امپراطوری مغول‌ها هستند. این ساختمان‌ها نه تنها محدود به خاک مغولستان کنونی نیستند، بلکه اکثر آن‌ها در خارج از این کشور واقع شده اند. از برجسته‌ ترین آثار سبک مغولی می‌توان به بناها و ساختمان‌های موجود در هندوستان اشاره کرد. این بناها عمدتا از اواسط تا اواخر امپراطوری مغول‌ها و توسط حکومت ایرانی ـ مغولی گورکانیان ایجاد شده اند. به همین خاطر، استفاده غالب از هنر معماری ایرانی در این بناها نسبت به سبک‌های تبتی و چینی کاملا مشهود است. به طور کلی، برخی از مشهورترین بناهای تاریخی سبک معماری مغولی در این کشور، هندوستان و سایر مناطق تحت سلطه امپراطوری مغول، به شرح ذیل می‌باشند:

  1. کاخ اوراگ
  2. صومعه اردن زو (Erdene Zuu)
  3. صومعه آموربایاسگالانت (Amarbayasgalant)
  4. بلند دروازه
  5. فاتح پور سیکری
  6. تاج محل
  7. لال قلعه (قلعه سرخ)
  8. مسجد پادشاهی در لاهور
  9. سرای نور محل

آثار معماری مغول؛ بلند دروازه و فاتح پور سیکری

1. کاخ اوراگ

کاخ اوراگ از جمله آثار اولیه سبک مغولی است که در آغاز امپراطوری مغول‌ها و در قرن سیزدهم ایجاد شد. این کاخ در شهری با همین نام واقع گردیده است. اکنون ویرانه‌های آن در دلگرم خان سوم (Delgerkhaan soum) استان خنتی قرار دارد. بر اساس منابع تاریخی، شهر اوراگ برای مدتی پایتخت مغول‌ها هم بوده است. برای مثال، این شهر از سال ۱۱۸۹ میلادی به مدت ۳۰ سال پایتخت مغول‌ها بود. اما تاسیس کاخ اوراگ به قرن سیزدهم و امپراطوری چنگیزخان مغول برمی‌گردد. در پی نیاز به انبارهایی مناسب برای نگهداری غذاها و اجناس خارجی فتح شده از سایر کشورها، این کاخ ایجاد شد.

شهر اوراگ دارای مساحتی برابر با ۴.۵ کیلومتر مربع و دارای چهار بخش اصلی بدون دیواری در اطراف بوده است. این موارد شامل یک محله صنعتگری، یک منطقه کشاورزی، یک عبادتگاه و یک کاخ می‌باشند. منابع تاریخی نشان می‌دهند که چنگیزخان دارای چهار قصر بوده است. هر کدام از قصرها برای فصول مختلف مناسب بوده و کاخ اوراگ مهمترین آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.

2. صومعه اردن زو

اردن زو (Erdene Zuu) باستانی‌‌ترین صومعه به جامانده به سبک معماری مغولی است. این صومعه که در کنار خرابه‌های قراقروم قرار دارد، در سال ۱۵۸۵ توسط آبتای خان ایجاد شد. هدف از ساخت آن، معرفی و ارائه بودیسم تبتی به مردم مغولستان بود. سنگ‌های به کار رفته در پایه‌های صومعه هم متعلق به ویرانه‌های قراقروم هستند. دیوارهای صومعه عموما با آجر ساخته شده و ۱۰۰ گنبد کوچک بودایی دورتادور صومعه را احاطه کرده اند. این صومعه لامایی در حکومت کمونیست تنها به عنوان موزه امکان فعالیت داشت. اما در ادامه مجددا به مکانی مقدس برای پرستش تبدیل شد.

3. صومعه آموربایاسگالانت

صومعه آموربایاسگالانت (Amarbayasgalant) یا «آرامش آرام»، یکی از سه مرکز بزرگ راهبان بودایی در مغولستان است. مجموعه صومعه در دره ایون در نزدیکی رودخانه سلنگ و در استان سلنگ واقع می‌باشد. این صومعه به دستور امپراطور چینی، یونگ ژنگ چینگ تاسیس و تامین مالی شد تا آخرین استراحتگاه زانابازار باشد. ساخت و ساز این صومعه از سال ۱۷۲۷ آغاز و تا سال ۱۷۳۶ ادامه پیدا کرد. برخلاف صومعه اردن زو که شامل‌ مجموعه‌ای از سالن‌های معبد با سبک‌های مختلف است، آموربایاسگالانت وحدت سبکی بزرگی را نمایش می‌دهد. سبک اصلی در ساخت این صومعه چینی می‌باشد و معماری مغولی و تبتی هم تا حدودی در آن نفوذ کرده اند. صومعه آموربایاسگالانت تا حد زیادی مشابه با کاخ امپراطور یونگ ژنگ در خود پکن است.

 این صومعه ابتدا از ۴۰ معبد تشکیل شده بود که در یک الگوی متقارن قرار داشت. به این صورت که ساختمان‌های اصلی در امتداد یک محور شمالی ـ جنوبی قرار داشته و ساختمان‌های فرعی هم در اضلاع موازی واقع می‌شدند.


لطفا به این مطلب امتیاز دهید و ما را در بهینه کردن مطالب یاری نمایید.
one star rate
%0
two star rate
%0
three star rate
%0
four star rate
%0
five star rate
%100
 میانگین رای: 2 نفر

نظرات ( 0 )


ارسال پیام