سبک مغولی برخلاف بسیاری از سبکهای شاخص معماری، ویژگیهای پراکنده ای دارد. به عبارت دیگر، ساختمانها در مناطق گوناگون تحت تسلط آنها، با اشکال مختلف ایجاد میشدند. زیرا مغولها در بازه ای از تاریخ، بخش قابل توجهی از جهان را به تسلط خود در آورده بودند. برای ایجاد ساختمانها در هر منطقه هم بیشتر از هنر معماری همان کشور استفاده میکردند. ضمن این که تمایل به استفاده از ساختار یورتهای مغولی و ترکیب سبکهای معماری مناطق دیگر هم تا حدودی در ساختمانها وجود داشت. علیرغم این موضوع، برخی ویژگیها و مشخصات در اکثر بناهای ایجاد شده به سبک معماری مغولی دیده میشوند. در نتیجه، امکان شناسایی آثار سبک مغولی از طریق آن ها وجود دارد. مهمترین مشخصههای این سبک معماری، عبارتند از:
- استفاده از آجر در ساخت اکثر بناها
- کاربرد اندک سنگ و در موارد خاص
- استفاده از ملات گل و آهک
- به کارگیری کاشیهای تزئینی سقف
- کاربرد گسترده چوب به ویژه برای بخشهای داخلی
- تزئين بناها با رنگهای معدنی
1- استفاده از آجر در ساخت اکثر بناها
از لحاظ تاریخی، آجر به صورت گسترده برای ساخت بناهای مغولی مورد استفاده قرار گرفته است. این مصالح ساختمانی اصلی در سبک مغولی، دو نوع مختلف داشته که با روشهای متفاوتی تولید میشدند. انواع آجر مورد استفاده در بناهای مغولستان شامل آجرهای گلی خشک شده در آفتاب و آجرهای پخته خاکستری هستند. آجرهای پخته شده با عنوان آجر آبی هم شناخته میشوند و عمدتا برای مصارف تزئینی کاربرد داشته اند. زیرا امکان تولید آجرهای خشک شده در آفتاب در هر جایی وجود داشته اما تولید آجرهای پخته به مراتب کار دشوارتری بوده است. صومعه سانگین دالایی (Sangiin Dalai) یکی از نمونههای آثار سبک مغولی میباشد که با استفاده از آجرهای آبی و طرح سویومبو تزئین شده است.
1- استفاده از آجر در ساخت اکثر بناها
از لحاظ تاریخی، آجر به صورت گسترده برای ساخت بناهای مغولی مورد استفاده قرار گرفته است. این مصالح ساختمانی اصلی در سبک مغولی، دو نوع مختلف داشته که با روشهای متفاوتی تولید میشدند. انواع آجر مورد استفاده در بناهای مغولستان شامل آجرهای گلی خشک شده در آفتاب و آجرهای پخته خاکستری هستند. آجرهای پخته شده با عنوان آجر آبی هم شناخته میشوند و عمدتا برای مصارف تزئینی کاربرد داشته اند. زیرا امکان تولید آجرهای خشک شده در آفتاب در هر جایی وجود داشته اما تولید آجرهای پخته به مراتب کار دشوارتری بوده است. صومعه سانگین دالایی (Sangiin Dalai) یکی از نمونههای آثار سبک مغولی میباشد که با استفاده از آجرهای آبی و طرح سویومبو تزئین شده است.
2- به کارگیری کاشی های تزئینی سقف
یکی دیگر از ویژگیهای شاخص معماری مغولی، استفاده از کاشیهای سقف میباشد. این مورد یکی از مشخصههای اصلی معماری چینی است که به سبک مغولی هم راه پیدا کرده است. به همین خاطر، مغولها علاوه بر ساختمانهای ایجاد شده با سبک چینی، برای تزئين ساختمانهای تبتی هم از کاشیهای سقفی استفاده کردهاند. کاشیهای سقف از نظر رنگ و شکل دارای تنوع بالایی بوده و امکان استفاده از انواع مختلف کاشی در یک سقف وجود داشته است. بر اساس شواهد تاریخی، کاشیهای سقفی و آجرهای لعابدار مورد استفاده در ساختمانهای مغولی عمدتا از چین وارد میشدند.
3- کاربرد اندک سنگ و در موارد خاص
برخلاف بسیاری از سبکهای شاخص معماری دنیا، سنگ در معماری مغولی کاربرد زیادی نداشته است. زیرا سنگ طبیعی و با کیفیت مناسب مانند گرانیت و تخته سنگ، در بسیاری از مناطق مغولستان در دسترس نبوده است. به همین خاطر، اکثر بخشهای ساختمانهای مغولی با آجر ساخته شده و سنگ عمدتا در موارد خاص مانند پایه ستونها، سنگ فرش و استحکامات این چنینی به کار گرفته میشود.
4- استفاده از ملات گل و آهک
به منظور اتصال آجر و سنگ در ساختمانهای مغولی یا گاها پلاستر دیوار، اغلب از ملاتهای با پایه خاک استفاده میشد. خاک، آهک، ماسه، انواع گیاهان و موارد این چنینی دیگر، بسته به کاربرد و نوع ملات در ترکیب آن مورد استفاده قرار میگرفتند. ملات گل بیشتر برای دیوارهای آجری و سنگی در ساختمانهای سبک تبتی استفاده میشد. ملات آهکی هم عمدتا برای دیوارهای آجری آبی به سبک چینی یا ترکیب به کار گرفته شده است. به منظور تغییر و بهبود برخی از ویژگیهای ملات گل و آهک جهت پلاستر داخلی ساختمان، گیاهان و علفهای گوناگونی به آن افزوده میشد.
5- کاربرد گسترده چوب به ویژه برای بخشهای داخلی
چوب یکی از مصالح اصلی مورد استفاده در انواع ساختمانهای مغولی بوده است. از چوب عمدتا برای تزئين بخشهای داخلی، ساخت در و پنجرهها و حتی در بسیار از موارد به عنوان ستون استفاده میشود. بیشترین چوب استفاده شده در ساختمانهای سبک مغولی هم چوب کاج بوده است. عامل استفاده گسترده از چوب کاج را هم میتوان جنگل تایگا در قسمتهای شمالی مغولستان در نظر گرفت. با توجه به کاربرد گسترده چوب در بناهای سبک معماری مغولی، صومعههای بزرگ برای ساخت و ساز و بازسازی بناهای خود، جنگلهایی را در قلمرو خود پرورش میدادند.
6- تزئين بناها با رنگ های معدنی
رنگهای معدنی از سنگهای نیمه قیمتی و مواد معدنی به دست میآید. از این رنگها به طور گسترده جهت تزئین ساختمانهای سبک مغولی استفاده میشد. نقاشی مذهبی روی دیوارها و تزئین عناصر چوبی داخل ساختمان مهمترین کاربردهای رنگهای معدنی محسوب میشوند. نقاشیهای تزئینی در ساختمانهای مغولی دارای الگوها و طرحهای متنوعی بوده که بسته به سنت و آداب و رسوم، از نوع مناسب آنها استفاده میشد. با توجه به این که رنگهای معدنی، طبیعی هستند، نقاشیهای بناها برای مدت طولانی باقی میماند. وجود منابع گسترده در مغولستان برای تولید رنگهای معدنی، از دلایل کاربرد گسترده نقاشی و رنگهای معدنی در بناهای مغولها است.