معماری چینی سبکی از معماری است که توسط چینی ها بنا نهاده شده و در آن به طبیعت و هماهنگی با آن توجه خاصی می‌شود و تقارن در ترکیب بندی خانه‌ها و حیاط آن به چشم می‌خورد. معماری چین باستان متاثر از فرهنگ، رسوم و طبیعت کشور چین است. معماری این کشور در گذر زمان تغییراتی را تجربه کرده اما بسیاری از اصول اساسی آن مثل استفاده از چوب که از ابتدا کاربرد داشت، تقریباً ثابت مانده است. چینی‌ها در معماری سنتی خود، اغلب از چوب، ورق برنج (ساخته شده از پوشال‌های برنج) و سفال استفاده می‌کردند. برخلاف سبک‌های معماری باستانی مطرح دنیا، استفاده از سنگ و آجر در سازه‌های باستانی چین نادر است. ساختار اصلی بناها عمدتا با چوب اجر می‌شد و سقف بنا نیز با سفال پوشش داده می‌شد. از ویژگی‌های خانه‌های چینی دوران باستان، دیوارهایی به نام «مانع ارواح» است که در بخش ورودی خانه اجرا می‌شد.
سبک چینی در معماری، شیوه‌ای خاص است که معماران کشور چین در طول تاریخ برای ساخت سازه‌های مختلف از آن استفاده می‌کردند. کشور چین از قدمت بالایی برخوردار بوده و از نظر معماری می‌توان آن را در ردیف کشورها و مناطق متمدن مانند ایران، مصر، بین النهرین و یونان قرار داد. همانند سایر سبک های معماری جهان، شیوه معماری چین هم از فرهنگ، آداب و رسومات این کشور تاثیر می‌پذیرد. بنابراین با گذر زمان، تغییر افکار، عقاید و قدرت‌های حاکم بر کشور، تغییرات زیادی را تجربه کرده است. با وجود این، برخی اصول در تمامی دوران معماری این کشور جایگاه خود را در ذهن و افکار معماران حفظ کرده است. اصولی مانند:
سبک چینی در معماری، با تمامی گستردگی، خود به دو شاخه معماری شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود. معماری سبک شمالی و جنوبی اصول و وجه تشابه زیادی با هم دارند. اما در بسیاری از ویژگی‌ها نیز متفاوت‌اند. از سبک چینی ها برای ساخت سازه‌های گوناگون همچون معابد، قصرها، پاگودا، آرامگاه، خانه، دیر و معابد صخره ای استفاده می‌شد. اما بررسی آثار به جا مانده نشان می‌دهد که سبک شمالی بیشتر جهت ساخت قصرها و کاخ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. نکته جالب در رابطه با هنر معماری چینی، ورود به دنیای مدرن و استفاده برای ساخت سازه‌های مختلف حتی در عصر کنونی است. در حالی که شیوه‌های معماری باستان در اکثر کشورهای متمدن مانند مصر، ایران و یونان، جای خود را به سبک‌های معماری مدرن داده و به ندرت برای ساخت سازه‌های جدید مورد استفاده قرار می‌گیرند.
معماری کشور چین همانند سایر هنرهای این کشور از تنوع بالایی دارد در گذر زمان، تغییراتی را تجربه کرده است. اما بسیاری از اصول به کار گرفته شده در معماری چین باستان، با گذر سالیان متمادی، حفظ شده و همواره در ساخت بناها مورد استفاده قرار گرفته است. معماری باستانی این کشور کاملا متاثر از فرهنگ، آداب، رسومات و البته طبیعت است. با توجه به شرایط آب و هوایی چین، استفاده از مصالحی مانند سنگ و آجر که در معماری یونان و ایران کاربرد گسترده‌ای داشته‌اند، در معماری باستانی این کشور چندان مورد توجه نبود. بلکه چوب مهمترین مصالح معماری چینی ها را تشکیل می داد. آن ها از چوب برای ساخت سازه‌های مختلف از جمله خانه‌ها، قصرها، معابد، آرامگاه‌ها و غیره استفاده می‌کردند.
دوام چوب نسبت به مصالحی مانند سنگ و آجر پایین‌تر است. این امر باعث شده تا تعداد کمتری از آثار معماری باستان این کشور نسبت به مناطقی مانند ایران، یونان و مصر برجا بماند. اما همین تعداد اندک هم به خوبی هنر معماران چینی را نشان می‌دهد. این آثار گویای آن است که سبک چینی در حد معماری کشورها و مناطق متمدن بوده است. معماری چین باستان تاثیر زیادی هم بر سبک‌های معماری سایر کشورهای دنیا به ویژه کشورهای آسیایی داشته است. کره، ژاپن، سنگاپور و مالزی مهمترین کشورهایی هستند که در طول تاریخ از هنر معماری چینی برای ساخت سازه‌های خود بهره برده‌اند. همچنین، این سبک در قرن‌های هفدهم و هجدهم میلادی به یک سبک مطرح در معماری اروپا تبدیل گردیده و جهت ساخت بناهای زیادی مورد استفاده قرار گرفت.
در معماری باستانی کشور چین، توجه به معماری خانه‌ها اهمیت فراوانی داشته و نشان دهنده روحیات، فرهنگ و عقاید مردم این کشور هستند. خانه‌های چینی از تنوع بالایی برخوردار بوده و با گذر زمان تغییرات زیادی را تجربه کرده‌‌اند. اولین خانه‌ها و سکونت گاه‌های مردم این کشور، گودال‌هایی دایره‌ای شکل بوده که آن‌ها را با شاخ و برگ درختان پوشش می‌دادند. اما با پیشرفت معماری این کشور و توسعه مصالح مورد استفاده، خانه سازی هم در این کشور پیشرفت زیادی را تجربه کرد. در دوران امپراطوری هان، ساخت خانه‌های گلی رواج پیدا کرد و اغلب خانه‌ها به این شیوه ساخته می‌شدند. نکته جالب توجه در ساخت خانه‌های دوران باستان سبک معماری چینی، استفاده از دیواری با عنوان «مانع ارواح» در بخش ورودی بوده است. طبق عقاید چینی‌های باستان، ارواح و شیاطین در مسیر مستقیم حرکت می‌کردند و این دیوارها مانع از ورود آن‌ها به خانه می‌شد.
البته در کنار دیوار مدخل ورودی یا مانع ارواح، خانه‌های گلی کشور چین ویژگی‌های دیگری هم داشته‌اند. ویژگی‌هایی که بیشتر آن‌ها در ساختمان‌های امروزی این کشور هم مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ مانند:
سبک معماری چینی به تزئینات خارجی و نمای خارجی خانه‌ها هم توجه ویژه‌ای دارد. به این صورت که برای بهبود زیبایی و نمای خانه‌ها، از آجر و کاشی با رنگ‌ها و طرح‌های مختلف استفاده می‌شد. اگر چه توجه به تزئینات در خانه‌های دوره باستان کمتر بوده و با پیشرفت خانه سازی، این ویژگی هم بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
چینی‌ها برای ساخت سازه‌های مختلف در معماری سنتی خود، اغلب از چوب، ورق برنج و سفال استفاده می‌کردند. به همین خاطر، اکثر بناهای ایجاد شده با این سبک دوام زیادی نداشته و در اثر جنگ‌ها و یا به صورت طبیعی از بین رفته اند. به عبارت دیگر، برخلاف سایر سبک‌های معماری باستانی مطرح دنیا، استفاده از سنگ و آجر در سازه‌های چینی بسیار نادر است. معماران این کشور خانه‌ها، معابد، آرمگاه‌ها و کاخ‌ها را به صورت یک یا چند طبقه می‌ساختند. ساختار اصلی این بناها عمدتا از چوب بود. سقف بنا نیز با سفال برآمده پوشش داده می‌شد. سقف در معماری چینی ها به صورت شیروانی بر روی اسکلت سازه قرار گرفته و شکل کلی آن‌ها عمدتا در بناهای مختلف مشابه بود. سازه‌های سنتی چین از نظر معماری تنوع زیادی دارند. اما بیشتر از چند الگوی مهم جهت ساخت خانه‌ها و ساختمان‌ها استفاده می‌شد.
در مناطق شمالی و شرق چین، بام خانه‌ها مانند اکثر ساختمان‌های سنتی شیب دار بود. حیاط خانه در وسط قرار داشت و اتاق‌ها در چهار طرف آن قرار می‌گرفت. خانه‌ها معمولا دارای دو بخش عقبی و جلویی هستند که قسمت جلو مربوط به بخش خدماتی است. یک تالاری میانی نیز برای پذیرایی از مهمانان و تشریفات خانوادگی وجود دارد. اتاق‌هایی که گرداگرد حیاط قرار گرفته و فضایی مستطیل یا مربع شکل را ایجاد کرده‌‌اند، به وسیله یک راهرو به هم متصل می‌شوند. این نوع ساختمان‌های ایجاد شده با هنر معماری چینی، فضایی مناسب را برای سکونت افراد فراهم می‌کردند. از دیگر الگوهای ساختمان سازی سنتی چین می‌توان به الگوی دایره‌ای اشاره کرد. چنین الگویی بین قرن‌های ۱۲ تا ۲۰ میلادی مورد استفاده قرار می‌گرفت. ساختار کلی در این الگو هم مشابه الگویی مستطیلی بود اما ساختمان‌ها در چند طبقه و با شکل دایره ایجاد می‌شدند.
شیوۀ معماری کشور چین در هر برهه زمانی، متناسب با شرایط آن دوره تغییر کرده و ویژگی‌های جدیدی به آن افزوده شده است. به این ترتیب، ساختمان‌های این سبک در گذر زمان از ابتدایی‌ترین حالت یعنی خانه‌های گودالی به سازه‌های زیبا، چند طبقه با نما و تزئینات بیرونی تبدیل شده‌اند. امروزه این ساختمان‌ها در شهرهای مختلف چین، به وفور قابل مشاهده است. علیرغم این تغییرات، بسیاری از اصول اساسی معماری چین از ابتدا تا کنون ثابت مانده و تغییر نکرده‌اند. استفاده از چوب به عنوان یکی از پرکاربردترین مصالح، سقف‌های شیروانی، ستون‌های باربر و سقف‌های سفالی برخی از مهمترین اصول ثابت معماری چینی ها در گذر زمان محسوب می‌شوند. البته کاربری ساختمان‌های چینی تا حدودی متحول شده است. زیرا در گذشته آرامگاه‌ها، معابد، قصرها و کاخ‌های زیادی به این سبک ساخته می‌شد. اما امروزه سبک چینی عمدتا برای ساخت خانه، رستوران و اماکن این چنینی دیگر به کار گرفته می‌شود.
معماری کشور چین دارای دو سبک مختلف است:
هر یک از این دو سبک ویژگی‌های خاص خود را داشته و از نظر برخی جزئیات بخصوص فرم ساختمان‌ها با هم تفاوت دارند.
بام در ساختمان‌هایی که به سبک معماری چین شمالی ساخته شده اند، شیب نرمی دارد. به گونه‌ای که با دیدن آن‌ها یاد چادرهای عشایری می‌افتید. تزئینات و استفاده از مجسمه‌ها در سازه‌های سبک شمالی کمتر به چشم می‌خورد و سادگی آن‌ها کاملا مشهود است. در صورت استفاده از مجسمه در ساختمان‌های این سبک هم معمولا آن‌ها را فقط در گوشه‌های بام قرار می‌دادند. این سبک معماری چینی به دلیل سادگی و شکوه، عمدتا جهت ساخت قصرها و کاخ‌های پادشاهان مورد استفاده قرار می‌گرفت. از این رو با عناوین سبک قصری یا سبک کاخی هم در فرهنگ لغت معماری چین شناخته می‌شود.
بهترین نمونه‌های به جا مانده از سبک معماری چین شمالی، مربوط به قصرها و عمارت‌های شهر ممنوعه در پکن می‌باشد. علاوه بر این، آرامگاه خاقان‌های سلسله‌های مینگ و منچو هم به این سبک ساخته شده اند. نام گذاری سبک‌های شمالی و جنوبی در معماری چین، ابتدا بر اساس منطقه جغرافیایی شکل گرفت. اما در ادامه استثناهای زیادی به وجود آمد؛ استفاده از هنر معماری چینی شمالی برای ساخت کاخ‌ها در سراسر کشور، یکی از این استثناها است. به کارگیری سبک شمالی در ساختمان‌های یونا هم از جمله دیگر استثناها محسوب می‌شود. یونا یکی از جنوبی‌‌ترین شهرهای کشور چین است. در جنوب منچوری، از سبک جنوبی استفاده شده است. البته این موارد دلایل تاریخی دارد. شهر یونا در دوران مینگ و اوایل منچو تحت تاثیر نفوذ شدید شمال قرار داشت. منچوری هم از سمت جنوب و از طریق راه دریایی تحت نفوذ سبک جنوبی قرار می‌گرفت.
سبک جنوبی از نظر فرم ساختمان‌ها در نقطه مقابل سبک شمالی قرار می‌گیرد. ساختمان‌ها و بناهای قدیمی شهر شانگهای، نمونه‌ای بارز از سبک جنوبی معماری چین محسوب می‌شوند. بناهایی که فارغ از هر گونه سادگی بوده و پیچیدگی در بخش‌های مختلف آن‌ها موج می‌زند. ویژگی معماری چین جنوبی در ادامه بیان شده است.
پاگودا ساختمان‌هایی با سقف چتری شکل و تعداد طبقات زیاد هستند. تعداد طبقات این سازه‌ها همیشه فرد است و شما نمی‌توانید پاگودایی با تعداد طبقات زوج در کشور چین مشاهده کنید. دلیل این امر، به اعتقادات و باورهای مردم چین بازمی‌گردد. زیرا در فرهنگ و اعتقادات چینی‌ها، اعداد زوج نحس و شوم هستند! با توجه به نوع کاربری سازه‌های پاگودا، امکان تعیین تعداد طبقات وجود داشته و از این نظر محدودیتی نیست. ارتفاع بلندترین سازه‌های پاگودا در کشور چین به ۹۰ متر می‌رسد که از نکات منحصربه فرد و شگفت انگیز معماری چینی ها به شمار می‌آید. زیرا ایجاد سازه‌هایی با تعداد طبقات خیلی زیاد و ارتفاع‌های تا حدود ۹۰ متر با مصالح سنتی مانند چوب، سنگ و سفال، کار ساده‌ای نبوده است.
برای دسترسی بین طبقات در پاگودا از راه‌پله‌های مارپیچ و مدوری که کل سازه را پوشش می‌دهد استفاده می‌شود. در این سازه‌ها، هر طبقه دارای یک ایوان است که گرداگرد آن را احاطه می‌کند. در واقع، سقف‌های چتری هر طبقه، به ایوان طبقه فوقانی منتهی می‌شود. ایوان‌ها، جهت استقرار ساکنان و انجام اموراتی که این ساختمان‌ها برای آن طراحی شده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گرفت. سازه‌های پاگودا عمدتا در مناطق روستایی کشور چین برافراشته شده و جزء اجزای طبیعی این مناطق محسوب می‌شوند. این سازه‌های سبک معماری چینی که اکنون به نماد این کشور تبدیل شده‌اند، کاربردهای متفاوتی داشته‌اند؛ از جمله:
این سازه‌ها گاها با روشن کردن چراغ‌هایی روی طبقات، به عنوان راهنما نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.
سحر کوه فر
لیسانس زمین‌شناسی کاربردی، ارشد پترولوژی، سئوکار، نویسنده محتوای وبسایت؛ دارای مقالات تخصصی کنفرانسی و علمی - پژوهشی در زمینۀ زئولیت. علاقه‌مند به سنگ‌ها، فلزات، نفت و گاز و ژنز آن‌ها در زمین و روش‌های اکتشاف آن‌ها؛ حامی زمین و محیط زیست...