میلگرد سنجاقی (آرماتور دوخت) میلگردهای آجدار سایز 8 و 10 هستند که همانند سنجاق، از دو طرف خم شده‌اند و به عنوان یک عضو تقویتی در ساختمان‌سازی استفاده می‌شود. این عضو به منظور بالا بردن مقاومت خمشی ستون‌ها و دیوارهای برشی سازه‌های بتنی استفاده می‌گردد. آرماتورهای سنجاقکی بر اساس میزان خم، انواع مختلفی دارند: میلگرد سنجاقی با خم استاندارد، خم نیمه استاندارد و میلگرد سنجاقی با زاویه خم دو طرف 135 درجه. آرماتور بافت در دیوارهای اصلی و برشی ضروری است. اجرای آن‌ها در ستون‌های سازه‌های بتنی نیز مهم است. زیرا آرماتورهای طولی موجود در ستون‌ها را محکم کنار هم نگه داشته و از حرکت و گسیختگی آن‌ها حین اعمال بار بر ستون‌ها جلوگیری می‌کند. اجرای میلگرد سنجاقی در فونداسیون ضرورت ندارد و به دلیل ایجاد هزینه اضافی، کمتر از آن استفاده می‌شود. جهت محاسبه تعداد آرماتورهای دوخت، باید طول میلگردهای طولی و تعداد خاموت‌ها را بدانید.
میلگرد سنجاقی یک عضو مهم است که جهت مقاوم سازی سازه‌های بتنی به کار گرفته شده و نقش قابل توجهی در افزایش استحکام ستون‌ها بر عهده دارد. این میلگردها از دو طرف خم شده‌اند و شکلی شبیه به سنجاق دارند. همین موضوع دلیل نام‌گذاری‌شان است. این محصول در بازار با عناوین دیگری از جمله میلگرد سنجاقکی، میلگرد قلاب بافت و آرماتور دوخت هم شناخته می‌شود.
آرماتور دوخت، با مقاومت در برابر نیروهای برشی، کمک می‌کند تا وزن ستون بهتر تحمل شود. در نتیجه، ساختمان در برابر فشارهای ناگهانی و اضافی پایداری بالاتری داشته باشد. از این رو، ستون‌هایی که درون آن‌ها از آرماتور دوخت استفاده شده باشد، مقاومت بالایی در برابر نیروهای ناخواسته اعم از باد، سیل، زلزله و طوفان دارند.
میلگرد سنجاقی به انگلیسی Link/Splice reinforcement (آرماتور دوخت) نام دارد. آرماتورهای دوخت در دسته آرماتورهای عرضی قرار دارند. عمدتاً از سایز ۸ و ۱۰ میلگرد آجدار برای تولید این محصولات استفاده می‌شود. بیشترین کاربرد میلگردهای سنجاقی در ستون‌ها و دیوارهای برشی ساختمان‌ها است تا مقاومت خمشی آن‌ها را افزایش دهد.
با توجه به اهمیت ستون در استحکام کلی سازه‌های بتنی، روش‌های نوینی جهت افزایش مقاومت این بخش‌ها ابداع و مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از این روش‌ها، بهبود مقاومت ستون با استفاده از اعضای تقویتی همچون میلگردهای سنجاقی است. این نمونه میلگرد با شکل منحصر به فردی که دارند، در برابر نیروهای برشی مقاومت کرده و حداکثر استحکام ممکن را در ستون ایجاد می‌کنند. میلگردهای سنجاقی در چند نوع مختلف تولید می‌شوند که از نظر شکل ظاهری و کاربرد متفاوت اند. انواع میلگرد سنجاقی، عبارتند از:
اجرای دقیق و اصولی میلگرد سنجاقی در ساختمان، نقش مهمی در کارایی آن دارد. منظور از اجرای اصولی، انتخاب تعداد مناسب این میلگردها و کارگذاری‌شان به شکل صحیح می‌باشد. اجرای میلگردهای سنجاقکی در ادامه طی دو مرحله شرح داده شده است.
در اولین گام، باید به صورت دقیق مشخص کنید که برای ستون یا دیوار برشی به چه تعداد آرماتور بافت نیاز دارید. تعداد میلگردهای مورد نیاز به عوامل گوناگونی بستگی دارد. طول ستون، تعداد میلگردهای طولی استفاده شده و فاصله این میلگردهای طولی از یکدیگر برخی از مهمترین این عوامل هستند. به طور معمول، هر چه تعداد میلگردهای طولی که استفاده می کنید بیشتر باشد، تعداد بیشتری میلگرد سنجاقی برای محکم کردن آن‌ها لازم خواهد شد. البته نظر مهندس سازه هم تاثیر مهمی در این امر دارد. زیرا بسته به شرایط، ممکن است نیاز به کاهش یا افزایش تعداد آن‌ها وجود داشته باشد.
به این ترتیب، جهت محاسبه تعداد میلگردهای سنجاقکی ابتدا باید طول میلگردهای طولی و تعداد خاموت‌ها را بدانیم. معمولا به ازای هر ۱۵ سانتی‌متر میلگرد طولی، یک خاموت قرار می‌دهیم. روی هر خاموت هم بسته به شرایط ساختمان و میزان نیروی برشی، یک یا دو میلگرد سنجاقی قرار می‌دهیم. در صورتیکه از دو آرماتور بافت استفاده شود، باید آن‌ها را به شکل به علاوه (+) بر روی هم بگذاریم. بر اساس تعداد خاموت‌ها و ضرب آن در تعداد میلگردهای سنجاقی مورد نیاز، تعداد کلی آن‌ها محاسبه خواهد شد. اگر از میلگردهای طولی بیشتری استفاده کردید، باید تعداد میلگردهای سنجاقی بیشتری هم به کار گیرید.
پس از این که تعداد صحیح میلگردهای آرماتور بافت مشخص شد، نوبت به اجرای آن‌ها می‌رسد. اگر بسته به شرایط سازه لازم باشد هم از میلگردهای سنجاقکی با خم استاندارد و هم خم نیمه استاندارد استفاده شود، ابتدا اولویت با نمونه استاندارد یا دو طرف ۹۰ درجه است. این نوع میلگرد سنجاقی در صورتی که فاصله میلگردهای طولی با هم کمتر از ۲۰ سانتی متر باشد، یک قلاب دوخت را تشکیل می‌دهد.
پس از قرارگیری میلگردهای با خم استاندارد، نوبت به نمونه‌های یک طرف ۹۰ درجه می‌رسد. این میلگردهای سنجاقی معمولا به شکل یکی در میان و متناوب با میلگردهای استاندارد قرار می‌گیرند. همچنین، این میلگردها را به گونه ای روی ستون نصب می‌کنند که سمت ۹۰ درجه آن به طرف به طرف برش دال بتنی ستون قرار گیرد. دقت داشته باشید که بسته به شرایط کلی سازه و ستون، امکان استفاده از تنها یک نوع سنجاقکی هم وجود دارد. در بسیاری از موارد، تنها میلگرد سنجاقی با خم نیمه استاندارد جهت بهبود استحکام ستون به کار گرفته می‌شود.
مهمترین نقش آرماتورهای دوخت، ایجاد مقاومت در برابر نیروهای برشی است. از این رو، در ستون‌ها و دیوارهایی که تحت چنین بارها و نیروهایی قرار می‌گیرد، بسیار کاربردی هستند. گاه در فوانداسیون ساختمان‌ها هم از آن‌ها استفاده می‌شود. زیرا نقش این میلگردها در افزایش استحکام آرماتور بندی فونداسیون کاملا واضح است. با این حال، به کارگیری میلگردهای سنجاقکی در فواندسیون سازه‌ها اهمیت و ضرورت زیادی نداشته و منجر به هزینه اضافی می‌گردد. به همین خاطر، میلگرد سنجاقی در فوانداسیون چندان کاربردی نبوده و نسبت به ستون و دیوارهای برشی کمتر استفاده می‌شود.
آرماتور بافت در دیوارها هم به کار گرفته شده و استحکام دیوار را افزایش می‌دهد. البته هر دیواری واجد شرایط استفاده از این میلگردها نیست. بلکه تنها در دیوارهای اصلی و برشی که از آرماتوربندی در آن‌ها استفاده شده، کاربرد دارند. آرماتور بافت، میلگردهای طولی به کار رفته در دیوارهای بتنی را به شکل مستحکم کنار هم نگه داشته و موجب افزایش مقاومت دیوار در برابر ضربات و نیروهای ناگهانی می‌شوند. در نتیجه، استحکام دیوارهای با آرماتور دوخت، نسبت به دیوارهای بتنی معمولی تا حد زیادی بیشتر است.
بیشترین کاربرد آرماتور دوخت در رابطه با دیوارها، مربوط به دیوارهای برشی است. زیرا دیوارهای برشی از نظر کارایی، شباهت زیادی به ستون‌های بتنی داشته و استحکام‌شان نقش مهمی در مقاومت و استحکام کلی ساختمان دارد. این دیوارها برای کنترل نیروهای ناگهانی مانند بارهایی که در اثر وزش باد شدید یا زلزله به سازه وارد می‌شوند، کارایی دارند. دیوارهای برشی در بیشتر موارد مستقیما به فوانداسیون سازه متصل می‌شوند تا بتوانند بار دریافتی را به سادگی از طریق پی به زمین انتقال دهند. اما گاه ممکن است به دلیل کوچک بودن نیرو یا بارهای جانبی، اتصال آن‌ها به ستون هم کفایت کند.
استحکام دیوار برشی در برابر فشار و نیروهای مختلف اهمیت زیادی دارد. میلگرد سنجاقی با مستحکم نمودن آرماتورهای طولی به کار رفته در این دیوارها، استحکام کلی آن‌ها را افزایش می‌دهد. همچنین مقاومت بالای این میلگردها در برابر نیروهای برشی، باعث می‌شود دیوار در اثر فشارها و نیروهایی ناگهانی که بر آن اعمال می‌شوند، آسیب نبیند. به طور کلی، استفاده از آرماتور سنجاقکی در هر سازه‌های که آرماتور، نقش زیرساز را داشته باشد، مناسب است. با توجه به اینکه دیوارهای برشی هم از این قبیل سازه‌ها به شمار می‌آیند، آرماتور دوخت در بهبود استحکام شان مؤثر است.
برخی مواقع از آرماتورهای سنجاقکی در تیرهای بتنی هم استفاده می‌شود. اگرچه کاربرد این مقاطع در تیرها به اندازه ستون یا دیوارهای برشی نیست. به کارگیری این میلگردها در تیرهای بتنی، مواقعی که تیرها در معرض نیروی برشی قرار داشته باشند، رایج‌تر است. به طور کلی، این آرماتورها با بهبود اتصال میلگردهای طولی، استحکام تیر را افزایش می‌دهند. اما در حالت عادی، استفاده از آن‌ها در تیرهای بتنی چندان ضرورتی ندارد. پس جهت جلوگیری از ایجاد هزینه‌های اضافی، استفاده از میلگرد سنجاقی در تیر نیز همانند فواندسیون، کمتر از بخش‌های دیگر مانند ستون و دیوارهای برشی است.
بیشترین و رایج ترین کاربرد آرماتورهای دوخت در ستون‌های ساختمان است؛ آن هم ستون‌های بتنی. ستون‌ها از مهمترین اعضای سازه به شمار می‌آیند. آن‌ها بارهای مختلف ساختمان را از طریق فونداسیون به زمین انتقال می‌دهند. از این رو باید مقاومت و استحکام لازم را داشته باشند تا در اثر بارهای سازه یا نیروهای ناگهانی مانند سیل، زلزله و طوفان تخریب نشوند. میلگردهای سنجاقی، آرماتورهای طولی موجود در ستون‌ها را محکم کنار هم نگه داشته و از حرکت و گسیختگی آن‌ها حین اعمال بار بر ستون‌ها جلوگیری می‌کنند. در نتیجه، مقاومت و استحکام ستون‌ها هنگام استفاده از آن‌ها به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.
مزایای استفاده از آرماتور دوخت در بخش‌های مختلف سازه از جمله ستون‌ها و دیوارهای برشی، منجر به کاربرد متعدد این مقاطع شده است. اجرای صحیح و اصولی این آرماتورها مهم است. زیرا در غیر این صورت، نه تنها استحکام لازم در سازه ایجاد نخواهد شد، بلکه هزینه‌های اضافی زیادی هم به دنبال خواهد داشت. با توجه به اهمیت این موضوع، مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان به استفاده از این مقاطع پرداخته و ضوابط لازم را توضیح داده است. مهمترین مقررات این مبحث در رابطه با شرایط آیین نامه ای استفاده از میلگرد سنجاقکی، در ادامه شمرده شده است.
آرماتور دوخت از خمکاری آرماتورهای آجدار تولید شده و نوع خم آن‌ها نقش مهمی در کاربرد و شکل ظاهری‌شان دارد. بر این اساس، آن‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کنیم:
طول خم سنجاقی یکی از معیارهای مهم در تولید آن به شمار می‌آید. بر اساس مقررات ملی ساختمان کشور، حداقل طولِ خم ۱۳۵ درجه یا چنگکی این مقاطع، باید شش برابر قطر میلگرد یا ۷۵ میلیمتر باشد. حداقل طول خم ۹۰ درجه این میلگردها هم باید هشت برابر قطر آن در نظر گرفته شود. از این رو در هر مورد، طول خم نباید کمتر از میزان تعیین شده در آیین نامه ملی ساختمان باشد. ذکر این نکته هم الزامی است که افزایش طول خم سنجاقی محدودیتی ندارد؛ به شرط آنکه مزاحمتی برای اجرای این مقاطع و بتن ریزی ایجاد نکند. به طور کلی، طول استاندارد خم میلگرد سنجاقی ۱۲ برابر قطر آن تعیین شده است.
سحر کوه فر
لیسانس زمین‌شناسی کاربردی، ارشد پترولوژی، سئوکار، نویسنده محتوای وبسایت؛ دارای مقالات تخصصی کنفرانسی و علمی - پژوهشی در زمینۀ زئولیت. علاقه‌مند به سنگ‌ها، فلزات، نفت و گاز و ژنز آن‌ها در زمین و روش‌های اکتشاف آن‌ها؛ حامی زمین و محیط زیست...
سلام. اطلاعات مفیدی در محتوای این متن برام موجود بود بخصوص اینکه دنبال اندازه قطر میلگردهای آجداری ک برای ساخت سنجاقی استفاده میشن بودم. مرسی
سلام و احترام جناب آقای پویان. خوشحالم که مقاله میلگرد سنجاقی در جهت پاسخ به سوال شما، مفید بوده است.