معماری ویکتوریایی به دوره خاصی از معماری اشاره دارد که مربوط به زمان سلطنت ویکتوریا طی سال‌های 1837 تا 1901 در کشور انگلستان است. این شیوه به عنوان سبک معماری اشرافی نیز شناخته می‌شود. سقف‌های شیب‌دار، آجرهای رنگی و یا ساده، تزئینات فراوان، نمای رنگارنگ با رنگ‌های روشن و نقش‌های نامتقارن، از ویژگی‌های ساختمان‌های آن دوره است. علاوه بر نمای ظاهری خاص، سبک ویکتوریایی معماری داخلی خاص خود را نیز داشته است. بیشتر ساختمان‌های ساخته شده در دوران ویکتورین راه پله های بزرگ داشتند و هر اتاق شامل یک شومینه و ایوان بود. کاخ وست مینستر، عمارت کارسون، باغ کلایودن و قلعه بالمورال از بناهای ساخته شده به سبک ویکتوریایی هستند. آگوستوس ولبی نورث مورپیوگین و آلفرد واتر هاوس از معماران مشهور سبک ویکتویایی هستند. این سبک علاوه بر انگلستان، در ایرلند، استرالیا، نیوزلند و آمریکا نیز مورد استفاده قرار گرفت.
یکی از سبک‌های به کار گرفته شده جهت ایجاد ساختمان‌های باشکوه و زیبا در قاره اروپا، معماری ویکتوریایی است. البته این شیوه با سایر سبک‌های معماری یک تفاوت اساسی دارد و به جای اتلاق به یک سری از ویژگی‌های خاص در معماری، به یک دوره زمانی گفته می‌شود. در واقع، این نوع معماری به ساختمان‌هایی گفته می‌شود که در زمان سلطنت ملکه ویکتوریا در انگلیس ساخته شده اند. زمان سلطنت ویکتوریا در این کشور از سال ۱۸۳۷ آغاز و تا سال ۱۹۰۱ ادامه یافته است. به این ترتیب، این شیوه معماری در بریتانیای کبیر بیش از ۶۰ سال تداوم داشته و ساختمان‌های مختلف اعم از مسکونی، تجاری، اداری و غیره بر مبنای آن بنا می‌شدند.
ساختمان‌های ایجاد شده با معماری ویکتوریایی عمدتا دارای ویژگی‌های مشابه و مشخصی هستند. تزئینات بسیار زیاد، همراه با تراش های زیبا، استفاده از رنگ‌های روشن و نقش‌های نا متقارن برخی از مشخصات رایج این سبک معماری به شمار می‌آیند. در همین راستا، این شیوه معماری با عنوان سبک معماری اشرافی هم شناخته شده و ساختمان‌های ایجاد شده در این دوران به خانه‌های عروسک هم شهرت دارند. اکثر ساختمان‌های ایجاد شده در دوران معماری ویکتورین، آجری بوده و دارای راه پله‌های بزرگ داخلی، پنجره‌ها، بالکن و شومینه در هر اتاق و ایوان می‌باشند.
منشاء معماری ویکتوریایی از کشور انگلستان (ایالت متحده بریتانیا) است و از سبک گرجی و پسا گرجی الهام گرفته است. سبک گرجی در سال‌های ۱۷۱۴ تا ۱۸۳۰ و پسا گرجی که بین ۱۸۳۰ تا ۱۸۳۷ حاکم بوده است. از جمله ویژگی‌های رایج سبک گرجی می‌توان به ساختمان‌های اتاق‌دار که معمولا سه طبقه بودند، اشاره کرد. در این ساختمان‌ها افراد خانواده در دو طبقه اول و خدمتکاران در طبقه سوم که معمولا کوچک‌تر بود، زندگی می‌کردند.
دوره سلطنت ملکه ویکتوریا، دوران افزایش ثروت در انگلستان و بهتر شدن زندگی طبقه متوسط جامعه بود. در نتیجه، این مقطع تاریخ، با تولید انبوه مصالح و تجهیزات بود که به لطف انقلاب صنعتی اتفاق می‌افتاد.
این تغییرات مهم در جامعه بریتانیا به دنبال انقلاب صنعتی، نقش مهمی در ایجاد سبک معماری ویکتوریایی داشت. در واقع، بهبود شرایط کلی جامعه باعث شد تا افراد طبقه متوسط جامعه هم بتوانند در ساختمان‌هایی شیک و مرتب زندگی کنند. رفته رفته امکانات رفاهی مستقل هم در خانه‌های ویکتوریایی ارائه شد. مواردی از جمله آب سرد و گرم جداگانه برای هر ساختمان، سیستم تخلیه آب و فاضلاب از مهمترین دست آوردهای معماری در دوران سلطنت ملکه ویکتوریا به شمار می‌آيند. در این دوره هم برای ایجاد ساختمان‌های انبوه، به قشرهای مختلف جامعه و سطح درآمدشان توجه می‌شد.
با وجود این که شیوه معماری ویکتورین از انگلستان سرچشمه گرفته، اما رفته رفته به سایر کشورها هم انتقال پیدا کرد. آمریکای شمالی، استرالیا و نیوزلند برخی از مهمترین مناطقی هستند که از این سبک‌ها در ساختمان‌های خود بهره برده اند. اگر چه این کشورها و مناطق مختلف متناسب با سلیقه مردم بومی خود، سبک زندگی و مصالح موجود، تغییراتی در سبک‌های معماری ویکتوریایی ایجاد کردند. هنوز هم در بسیاری از شهرها و مناطق مختلف دنیا ایجاد ساختمان‌ها با این شیوه معماری مشهود است. با این حال، متناسب با سبک زندگی جدید و امروزی، باز هم تغییرات قابل توجهی در آن رخ داده و ویژگی‌های جدیدی در این ساختمان‌ها مشاهده می‌شود.
معماری ویکتوریایی برخلاف سایر سبک‌ها، به یک شیوه خاص ساختمان سازی اشاره ندارد. بلکه یک دوره زمانی خاص، یعنی دوران سلطنت ملکه ویکتوریا بر انگلیس را در بر می‌گیرد. از این رو شیوه‌های متعددی در ساخت ساختمان‌ها در این نوع معماری مورد استفاده قرار گرفته‌‌اند. البته این سبک‌ها تا حدود زیادی با یکدیگر هم پوشانی داشتند. طوریکه یک سری ویژگی‌های کلی مانند تزئینات و استفاده از رنگ‌های شاد در تمام ساختمان‌های ایجاد شده با سبک‌های مختلف در این دوران مشترک است.
با بررسی ساختمان‌های دوران ویکتوریا، می‌توان به سبک‌های مطرح زیادی رسید. شیوه‌های معماری مختلفی برای ایجاد ساختمان‌های مختلف در دوران ملکه ویکتوریا به کار گرفته شد. برخی از مهمترین آن‌ها عبارتند از:
بنابراین، می‌توان این بازه زمانی را دوران همپوشانی مجموعه‌ای از سبک‌های مطرح و مهم در معماری آن زمان اروپا دانست.
دوران سبک ویکتوریایی در معماری، با تاثیر انقلاب صنعتی در جامعه همرا بود. از این رو، بسیاری از امکانات ساختمان سازی بهبود یافته و دسترسی به مصالح آسان‌تر شد. تکنیک‌هایی که برای ایجاد ساختمان‌ها استفاده می‌شد، تکنیک هایی جدید بود. مصالح ساختمانی با استفاده از ماشین آلات و تجهیزات جدید به صورت انبوه تولید می‌شد. علاوه بر آن، امکان انتقال این مصالح با استفاده از خطوط ریلی راه آهن فراهم شد. این خود تاثیر مهمی در ویژگی‌های مشترک ساختمان‌های دوران سلطنت ملکه ویکتوریا در انگلستان داشت.
برای مثال، آجرها و تخته سنگ‌های سقفی خاکستری که در ولز ساخته می‌شد، با استفاده از راه آهن به تمامی بخش‌های انگلستان منتقل شده و جهت ایجاد ساختمان‌ها به کار گرفته می‌شد. تمام این موضوعات در کنار هم، موجب رونق معماری ویکتوریایی شد و روز به روز بر تعداد ساختمان‌های ساخته شده با این سبک، افزوده شد. اوج ساخت و ساز در کشور انگلستان را هم می‌توان بین سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۸۷۰ دانست. طی این سال‌ها، میلیون‌ها ساختمان با سبک معماری ویکتورین در ایالات متحده بریتانیا ایجاد شد. این رشد چشمگیر در حوزه ساختمان سازیِ انگلستان بدون شک مدیون تکنولوژی، سرعت انجام کار و صرفه جویی در زمان است که به دنبال آن رخ داد.
با وجود آنکه در معماری ویکتورین از سبک‌های متعددی استفاده شده، اما بسیاری از ویژگی‌های ساختمان‌های ایجاد شده در این دوران با هم مشترک اند. بنابراین، با اطلاع از این ویژگی‌ها و مشخصات، می‌توانید بناهای این شیوه معماری را شناسایی کنید. به طور کلی، معماری ویکتوریایی بر تزئینات، شکوفایی و طراحی‌های حداکثری تمرکز داشت. به همین دلیل، با عنوان معماری اشرافی هم شناخته می‌شود. در ادامه، ویژگی‌های این دوره معماری با شکوه انگلستان را از دو جنبه مختلف یعنی معماری بیرونی و داخلی بررسی کرده‌ایم.
در دوران سلطنت ملکه ویکتوریا، سبک‌های متنوعی جهت ایجاد ساختمان‌های مختلف به کار گرفته می‌شد. از این رو، این بناها در بسیاری از مولفه‌ها با هم تفاوت دارند. با این حال، در این ساختمان‌ها یک سری ویژگی‌های معماری مشترک است وجود دارد امکان تشخیص بناهای معماری ویکتوریایی از سایر بناها را فراهم می‌آورد. برخی از مهمترین ویژگی‌های ساختمان‌های این دوره از نظر معماری خارجی عبارتست از:
علاوه بر معماری خارجی، معماری داخلی سازه‌های ویکتورین هم ویژگی‌های خاص خود را دارد. ویژگی‌هایی که امکان شناسایی آن‌ها را برای شما فراهم می‌سازد. در واقع، تمامی بناهای ساخته شده در این دوران از نظر معماری داخلی هم دارای یک سری مشخصات و ویژگی‌های مشترک هستند. به طور کلی، طراحی داخلی ساختمان های با معماری ویکتوریایی لایه لایه، شلوغ و در هم آمیخته همراه با تزئینات فراوان بوده است. برخی از ویژگی‌های مهم معماری داخلی بناهای این دوران، عبارتند از:
با بررسی ویژگی‌های معماری داخلی و خارجی بناهای سبک ویکتورین، تا حد زیادی امکان شناسایی ساختمان‌های این دوره را خواهید داشت. به طور کلی، این بناها از سه ویژگی مشترک و شاخص برخوردار بودند:
طراحی سازه های ویکتوریایی به گونه‌ای صورت می‌گرفت که تزئین پذیر باشد. این تزئینات به خوبی در ساختار درونی و بیرونی ساختمان‌های این دوره قابل مشاهده بود. برای مثال، شیروانی‌های تزئینی، پیش آمدگی لبه بام‌ها و پایانه‌ها و شکل ساختاری پشت بام‌ها، برخی از مهمترین فاکتورهای تزئیناتی نمای بیرونی محسوب می‌شوند. فضاهای داخلی هم دارای ساختارهای تزئیناتی بوده و با بکارگیری از وسایل پر زرق و برق، جلوه بیشتری می‌گرفت.
بناهایی که به سبک ویکتوریایی ساخته می شد، معمولا با استفاده از رنگ‌های خاکی، رنگ‌های جواهری و انواع پاستل رنگ آمیزی می‌شد. برای رنگ آمیزی برخی ساختمان‌ها تنها از یک رنگ و برای برخی دیگر از چندین رنگ متضاد استفاده می‌شد. از طرف دیگر، شیشههای رنگی پنجره‌ها که هم در فضای درونی و هم بیرونی به کار گرفته می‌شدند، به زیبایی و تنوع رنگ این ساختمان‌ها می‌افزود.
برخلاف ساختمان‌هایی که در دوره‌های قبل ساخته می‌شد و ساختاری ساده داشتند، بناهای سبک ویکتوریایی عمدتا از پیچیدگی بالایی برخوردار بودند. این پیچیدگی هم در نمای بیرونی و هم در طراحی داخلی آن‌ها کاملا مشهود است. پنجره‌های حاشیه‌ای، خطوط سقف شیبداری، برج‌ها و برجک‌های تزئیناتی و ایوان‌های بزرگ و پیچیده مهمترین نمونه‌های پیچیدگی سازه‌ها در سازه های سبک ویکتوریایی است.
با توجه به رواج این شیوه معماری در زمان سلطنت ملکه ویکتوریا بر ایالت متحده بریتانیا، معماران زیادی اقدام به طراحی و ساخت بناهای مختلف با استفاده از سبک ویکتوریایی نمودند. با این حال، برخی معماران به دلیل آثار باشکوهی که از خود بجا گذاشته اند، به شهرت بیشتری دست یافته اند. آگوستوس ولبی نورث مورپیوگین یکی از معماران پیشگام این سبک می‌باشد که کلیساهای بسیار زیادی را با شیوه معماری ویکتوریایی در انگلیس، ایرلند و استرالیا طراحی کرده است. از جمله معروف‌ترین آثار این معمار مشهور می‌توان به کلیسای بزرگ کیلارنی و نمازخانه دیر بنه دیکتن دوئه اشاره نمود.
اما علاوه بر آگوستوس، معماران دیگری هم جهت گسترش این سبک معماری تلاش کرده و آثار فراونی از خود به جای گذاشته اند. اغلب آثار این شیوه معماری در انگلستان موجود است. اما آثاری را نیز می‌توان در کشورهای دیگر مانند استرالیا، نیوزلند و آمریکا پیدا کرد. آلفرد واترهاوس یکی دیگر از موفق‌ترین طراحان معماری ویکتوریایی است. او برخی از گران‌ترین ساختمان‌های دوران ویکتوریا را طراحی نموده است. تالار شهر منچستر و موزه تاریخ طبیعی لندن برخی از شاهکارهای این معمار مشهور به شمار می‌آيد.
سبک ویکتوریایی در معماری، برای اولین بار از سرزمین انگلستان سرچشمه گرفت. به همین دلیل، بسیاری از آثار معروف این شیوه معماری در انگلستان و ایالت متحده بریتانیا دیده می‌شود. با این حال، گسترش تدریجی این شیوه به سایر کشورها مانند استرالیا، آمریکا، نیوزلند و غیره، باعث شده تا آثار چشم‌نوازی از سبک معماری ویکتوریایی در این کشورها هم دیده شود. برخی از بهترین و مشهورترین ساختمان‌های به جا مانده از هنر معماری ویکتوریایی در کشورهای مختلف دنیا، معرفی شده است.
این کاخ که بین سال‌های ۱۸۴۰ تا ۱۸۷۰ میلادی در شهر لندن انگلستان ساخته یا بازسازی شده، یکی از مشهورترین معماری‌های ویکتوریایی می‌باشد. طراحی و ساخت این بنا هم توسط معماران نام آشنای این سبک یعنی آگوستوس پوگین و چالز بری انجام گرفته است. این ساختمان که به عنوان محل پارلمان مجلس انگلستان مورد استفاده قرار می‌گرفت، بسیاری از ویژگی‌های سبک‌های مختلف گوتیک را در نما و ساختار خود دارا می‌باشد. در سال ۱۸۳۴ ساختمان قدیمی دچار آتش سوزی شده و به صورت جدی آسیب می‌بیند.
به این ترتیب، دو معمار ماهر سبک معماری ویکتوریایی یعنی آگوستوس و بری، فرایند بازسازی آن را از ۱۸۴۰ آغاز کرده و پس از ۳۰ سال، آن را به پایان می‌رسانند. در نهایت، نتیجه بازسازی، تغییرات فراوان و اضافه شدن بخش‌های متعددد به ساختمان اصلی، کاخ وست مینستر شکل می‌گیرد که در سال ۱۹۸۷ به عنوان یکی از ساختمان‌های درجه یک این کشور در فهرست قرار گرفت. در حال حاضر، مالک این کاخ پادشاه بریتانیا بوده و محل اقامت خانواده سلطنتی است. بسیاری از مراسم‌های سلطنتی هم در این کاخ برگزار شده و یکی از نمادهای شهر لند به شمار می‌آید.
سحر کوه فر
لیسانس زمین‌شناسی کاربردی، ارشد پترولوژی، سئوکار، نویسنده محتوای وبسایت؛ دارای مقالات تخصصی کنفرانسی و علمی - پژوهشی در زمینۀ زئولیت. علاقه‌مند به سنگ‌ها، فلزات، نفت و گاز و ژنز آن‌ها در زمین و روش‌های اکتشاف آن‌ها؛ حامی زمین و محیط زیست...