معماری اتروسک (Etruscan architecture) یکی از سبک‌های معماری باستان است که در سال‌های ۹۰۰ تا ۲۷ قبل از میلاد، در مناطقی از ایتالیا به کار گرفته می‌شد. چوب، آجر نپخته و توف، مواد اصلی و کلیدی در معماری Etruscan است. پایه گذار این سبک، اتروسک‌ها هستند؛ قومی که از لیدی به مناطق مرکزی ایتالیا مهاجرت کردند. تاریخچه این شیوۀ معماری به قرن 8 و 9 میلادی بر می‌گردد. ساختمان‌های مربع یا مستطیل شکل ساده با سقف‌های شیب‌دار و وجود خطوط منحنی و نرم در تزئینات دیوارها، از ویژگی و مشخصه‌های معماری اتروسک‌ها است. نکروپولیس واژه‌ای است که به گورستان‌های اتروسک‌ها مربوط می‌شود. نکروپولیس باندیتاسیا و مونتروزی، از آثار معماری قوم اتروسک است که به ثبت میراث جهانی یونسکو رسیده است. مقبره پلنگ‌ها، معبد ژوپیتر اپتیموس ماکسیموس و معبد آپولو از دیگر آثار و بناهایی است که می‌توان هنر معماری اتروسک‌ها را در آن‌ها مشاهده کرد.
معماری اتروسک (Etruscan architecture) یکی از سبک‌های معماری باستان است که بین سال‌های ۹۰۰ تا ۲۷ قبل از میلاد، در مناطقی از ایتالیا به کار گرفته می‌شد. این شیوه معماری توسط قوم اتروسک که بر اساس منابع تاریخی، حدود قرن ۹ تا ۸ قبل از میلاد از لیدی به مناطق مرکزی ایتالیا مهاجرت کرده بودند، پایه گذاری شد. هنر معماری قوم اتروسک مانند سایر سبک‌های معماری، ترکیبی از فرهنگ، رسومات و آداب آن‌ها و عوامل بیرونی است.
معماری یونانی به عنوان یکی از مهمترین عوامل بیرونی، بیشترین تاثیر را بر ساختار و ویژگی‌های معماری Etruscan دارد. از حدود سال ۶۳۰ قبل از میلاد، شیوه اتروسک به شدت تحت تاثیر معماری یونان که خود در آن دوره در حال توسعه بود، قرار گرفت. از سوی دیگر، معماری قوم اتروسک تاثیر زیادی بر معماری رومی داشته است. به گونه ای که سبک معماری رومی را در قرون اولیه، می‌توان تنها یک تنوع منطقه ای از شیوه اتروسکی دانست.
اتروسک‌ها سازندگان ماهری بودند و با استفاده از سنگ، چوب و مصالح دیگر، بناهایی با کاربری‌های مختلف ایجاد می‌کردند. معابد، خانه‌های مسکونی، مقبره‌ها، دیوارهای شهر، پل و جاده برخی از مهمترین آثار سبک معماری اتروسک محسوب می‌شوند. برای ساخت این بناها در کنار سرمشق‌های یونانی، از هنر خاص اتروسکی هم استفاده شده تا با آثار معماری یونانی متفاوت باشند. معابد ساخته شده در این دوره عمدتا دارای ساختاری مربعی یا مستطیلی با ایوانی ستون دار و سقف شیروانی هستند. تزئینات زیادی روی سردر ورودی، تزئینات دیوارها با خطوط منحنی و حتی نقاشی، ساخت شهر مردگان یا نکروپولیس و طاق‌های گهوارهای در ورودی شهرها، برخی از رایج ترین ویژگی‌های معماری سبک اتروسکی محسوب می‌شوند. این شیوه معماری با تصرف مناطق تحت سکونت اتروسکی‌ها توسط رومیان باستان در قرن اول پیش از میلاد، در معماری رومی جذب و ادغام شد.
اتروسک‌ها در حدود قرن ۹ تا ۸ قبل از میلاد، از سرزمین لیدی وارد بخشهای مرکزی و شمالی ایتالیا شدند. این گروه که قبلا در روستاها سکونت داشتند، در منطقه اتروریا یا توسکان امروزی ساکن شده و با شهرک‌های جنوب ایتالیا که توسط یونانیان ایجاد شده بودند، به دادوستد پرداختند. تجارت و روابط با یونانی‌ها باعث شکوفایی هنر قوم اتروسکی در قرن ۶ قبل از میلاد گردید. به این ترتیب، شروع به ساخت بناهای مختلف از جمله خانه، معابد، مقبره، دیوار و پل کردند. برای ساخت این بناها، سبک معماری یونانی با هنر خاص اتروسکی که از فرهنگ و آداب روستایی آن‌ها پدید می‌آمد، ترکیب شده و هنر معماری اتروسک ایجاد شد. در ادامه، ویژگی‌های جدیدی هم به این سبک افزوده شده و تا پایان قدرت اتروسک‌ها یعنی حدود قرن یک پیش از میلاد، برای ساخت بناهای گوناگون در مناطق محل سکونت‌شان به کار گرفته می‌شد.
اتروسکی‌ها هم مانند یونانیان، به دولت شهرهای متعددی تقسیم می‌شدند. قرن ششم قبل از میلاد، آغاز شکوفایی هنر و تجارت اتروسک‌ها است. در آن زمان، ارتش سلتی از شمال به اتروسک‌ها نزدیک شد و آن‌ها تا قرن سوم پیش از میلاد با سلتی‌ها در نبرد بودند. از سوی دیگر، نفوذ رو به رشد روم در جنوب، تهدید دیگری برای دولت شهرهای اتروسک محسوب می‌شد. از قرن دوم قبل از میلاد، قدرت روم افزایش پیدا کرد و شروع به تصرف مناطق تحت سکونت اتروسکی‌ها نمود. با تصرف دولت شهرهای اتروسکی توسط روم، فرهنگ و هنر معماری آن‌ها در معماری روم جذب می‌شد. سرانجام با شکست نهایی قوم اتروسک در سال ۸۲ قبل از میلاد، همگون سازی به صورت کامل انجام گرفت. به این ترتیب، معماری اتروسک که برای چندین قرن در مناطق وسیعی از ایتالیا برای ساخت بناهای گوناگون کاربرد داشت، نهایتا در معماری رومی جذب و با آن ادغام شد.
هنر معماری قوم اتروسک عمدتا در قرن‌های هشتم و هفتم قبل از میلاد و بعد از مهاجرت و اقامت یونانیان به ایتالیای جنوبی شکل گرفت. زیرا دادوستد با شهرک‌های یونانی جنوب ایتالیا باعث شد تا اتروسک‌ها از زندگی روستایی دست برداشته و با سرمشق قرار دادن شهرهای یونانی، اقدام به ایجاد شهرهای مستحکمی بر فراز تپه‌ها کنند. این موضوع سبب شد تا بسیاری از ویژگی‌ها و مشخصات معماری یونانی در معماری قوم اتروسک نفوذ کرده و بر روی آن تاثیر بگذارد. با وجود این، عناصری هم که از فرهنگ، رسوم و آداب مردم این سرزمین برخواسته بود، با ویژگی‌های معماری یونانی ترکیب شده و معماری دوره اتروسک را به وجود آورد. به همین خاطر، برخی از عناصر سبک اتروسکی، اصلا در معماری یونانی کاربردی نداشته است. مهمترین ويژگی‌های کلی و خاص معماری اتروسک، در ادامه بیان شده است.
بسیاری از عناصر سبک اتروسکی، در معماری اکثر ساختمان‌ها و بناهایی که توسط آن‌ها ساخته می‌شد، قابل مشاهده است. این ویژگی‌ها عمدتا در معبد، مقبره و حتی خانه‌های مسکونی به چشم می‌خورند و به عنوان شاخصه‌های کلی معماری در دوران اتروسک محسوب می‌شوند. ویژگی‌ها و مشخصات کلی معماری این دوره، به صورت زیر است.
معماران اتروسکی در ابتدا از از تکنیک خام و داوب (crude wattle and daub) استفاده می‌کردند. روشی برای ساخت و ساز که در آن از چوب‌های بسته بندی شده با پوششی از گل به عنوان مواد اولیه استفاده می‌شد. شواهد موجود از تزئین مقبره‌ها نشان می‌دهند که چوب در اوایل قرن ششم قبل از میلاد، به صورت گسترده توسط معماران اتروسکی به کار گرفته می‌شد. می‌توان چوب را به عنوان یکی از مواد کلیدی و اصلی در معماری اتروسک معرفی کرد. البته در کنار چوب، مصالح دیگری مانند آجر نپخته یا گلی، سنگ‌های بزرگ مربعی شکل و توف هم برای ایجاد بناها به وفور مورد استفاده قرار داشت. توف یک نمونه سنگ متخلخل آتشفشانی است.
از جمله ویژگی‌های توف، می‌توان به قابلیت برش ساده آن و سخت شدن هنگام تماس با هوا اشاره کرد. به این ترتیب، اتروسکی‌ها می‌توانستند به راحتی نسبت به استخراج توف در اشکال و قالب‌های مد نظر اقدام کنند. در ادامه هم پس از مدتی این قالب‌ها را در معرض تماس با هوا قرار داده و بعد از سخت شدن، جهت ساخت و ساز از آن‌ها استفاده می‌کردند. از دیگر تکنیک‌های ساخت و ساز در این دوره، می‌توان به استفاده از آجر گلی و ساختار نیم چوبی روی پایه‌های سنگی اشاره کرد. در این شیوه از چوب برای قاب بندی و از آجر گلی برای پرکردن فضای بین قاب‌ها استفاده می‌شد. در اکثر تاریخ اتروسک، آجر گلی و چوب مواد اصلی ساخت دیوارهای معابد و ساختمان‌های معمولی را تشکیل می‌دادند. به همین خاطر و با توجه به دوام پایین این مصالح، شواهد زیادی از معابد معماری اتروسک بر جای نمانده است.
اولین اماکن مقدس اتروسک‌ها (معابد اتروسکی) معماری خاصی نداشتند. به عبارت دیگر، برخی محیط‌های بیرونی به عنوان مکانی مقدس تعیین شده و مراسم‌ها در آن جا برگزار می‌شد. در برخی نمونه‌های پیشرفته تر، یک محراب تعریف شده و گاها دارای سکوهای مستطیل شکل بوده‌اند. اما با گذشت زمان و پیشرفت تمدن اتروسک، ساختمان‌هایی به عنوان معبد و پرستشگاه ایجاد شدند. شروع ساخت معابد محصور توسط اتروسکی‌ها به اوج تمدن آن‌ها یعنی حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح مربوط می‌شود. ساخت این معابد تحت تاثیر یونانیان که در فضاهایی بسته خدایان خود را پرسش می‌کردند، انجام گرفت. اما معماری معابد اتروسکی که به ایتالو-اتروسکی (Italo-Etruscan) هم مشهور بودند، شکل خاص خود را داشته و تحت تاثیر معماری معابد یونانی قرار نگرفت. این معابد از نظر نقشه تا حدودی نسبت به معابد یونانی بازتر بودند. دلیل آن هم نیاز به مشاهده پدیده‌های طبیعی مانند پرواز پرندگان، جهت پیشگویی عنوان می‌شود.
برای انتخاب مواد مورد استفاده در معابد اتروسکی، چندان از معابد یونانی تقلید نشده است. ساختمان معابد سبک معماری اتروسک، ابتدا تنها با چوب و کاهگل ایجاد می‌شدند. اما در ادامه از سنگ هم برای ساخت بخشهای خاصی از این معابد، استفاده گردید. در اکثر موارد فقط سکو یا پودیوم معابد از سنگ ایجاد می‌شدند. اما در برخی موارد، برای ساخت ستون‌های رواق یا اتاق فرعی هم سنگ به کار گرفته می‌شد. سقف معابد اتروسکی هم عمدتا با استفاده از چوب ایجاد شده و در ادامه با استفاده از سفال و کاشی کاری، تزئین می‌گردید. یکی از پلان‌های استاندارد در ساخت معابد اتروسکی، سازه ای ساده با سلولی بوده که به سه قسمت تقسیم شده و برای پرستش خدایان سه گانه (مشتری، جونو و مینروا) مورد استفاده قرار می‌گرفت. البته در برخی موارد هم بسته به تعداد خدایان مورد پرستش، معابد دارای یک یا دو اتاق هستند.
از بارزترین بناها و آثار معماری دوره Etruscan می‌توان به مقبره‌ها اشاره کرد. مقبره‌ها در این دوره دارای تنوع بالایی هستند که نشان از پیشرفت در طول زمان، تفاوت در رسوم مناطق مختلف و تفاوت درآمدها دارد. در ابتدا، خاکستر و بقایای مردگان را در کوزه ای ریخته و در حفره‌های سنگی بریده شده در زمین قرار می‌دادند. اما به تدریج، این ساختار ساده جای خود را به مقبره‌های سنگی بزرگتر دادند. رفته رفته سازه‌های مستقلی به عنوان مقبره هر یک از مردگان ایجاد می‌شد. این سازه‌ها گاه آن قدر بزرگ بود که امکان دفن سایر اعضای خانواده را هم فراهم می‌کرد. پیشرفت در ساخت مقبره سبک معماری اتروسک، منجر به ایجاد شهرهای منظمی از مقابر با عنوان نکروپولیس یا شهر مردگان گردید. اتروسک‌ها در هر نسل یا به صورت همزمان در چندین نسل، از اشکال مختلف مقبره استفاده کرده اند که برخی از مهمترین آن‌ها، عبارتند از:
برخلاف مقبره‌ها، شواهد زیادی از خانه‌های اتروسکی باقی نمانده است. زیرا خانه‌ها عمدتا از موادی با دوام کمتر مانند چوب، کاهگل و گاها گچ ساخته می‌شدند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پلان اولیه خانه‌های اتروسکی بیضی شکل بوده و ساخت خانه‌های مستطیل شکل از اواسط قرن هفتم آغاز شده است. برای خانه‌ها عمدتا از ستون‌های چوبی استفاده شده و سقف را با کاهگل پوشش می‌دادند. پایه‌های ساختمان در معماری اتروسک عمدتا سنگی بوده یا این که با تراش دادن سطوح توفا، پایه ای مستحکم برای خانه ایجاد شده است. سقف برخی خانه‌های بزرگ همانند ساختمان‌های عمومی، با استفاده از سفال و نقوش نخل، نیلوفر آبی و مجسمه‌ها تزئین شده اند. نمونه کلبه‌های مدور و بیضی شکل قرون هفتم تا ششم قبل از میلاد واقع در آکواروسا (Acquarossa)، نشان می‌دهند که دیوارها زمانی پوشش گچی داشته اند. همچنین، کاشی‌های زینی و عمدتا از جنس سفال، از سقف خانه‌های مستطیلی شکل محافظت می‌کردند.
از اوایل قرن ششم قبل از میلاد، خانه‌های اتروسکی وارد مراحل جدیدی شده و دارای اتاق‌های ارتباطی متعددی هستند. در برخی موارد برای این خانه‌ها یک سالن و حیاط خصوصی هم ایجاد می‌شد. در جوامع اولیه اتروسکی، ساخت چندین خانه در اطراف یک حیاط مشترک انجام می‌گرفت. زیرا این گونه ساخت کانال‌های زهکشی و رساندن آب به آب انبارها ساده‌تر بود. از اواسط قرن ششم قبل از میلاد، ساختمان‌های خصوصی سبک معماری اتروسک با تاثیر احتمالی از آسیای صغیر و فنیقیه، بزرگتر، با سقف‌های شیروانی و پشتیبانی ستون‌ها ایجاد شدند. سکونت گاه‌های اولیه اتروسک‌ها معمولا بر روی فلات‌ها و برآمدگی‌ها ایجاد می‌شد تا مزیت دفاعی داشته باشند. شهرهایی هم که در مکان‌هایی واقع شده که در معرض حمله قرار داشتند، عمدتا با دیوارهای سنگی و خندق‌ها محافظت می‌شدند. سکونتگاه اتروسکی در مارزابوتو (Marzabotto) نمونه خوبی از برنامه ریزی شهری با ساختمان‌های قرن ۵ قبل از میلاد محسوب می‌شود.
قوم Etruscan شهرهای خود را اغلب در بالای تپه‌ها راه اندازی می‌کرند. از حدود قرن هشتم قبل از میلاد، آن‌ها شهرهایشان را ابتدا با آجر گلی و در ادامه با سنگ دیوارکشی کردند. اتروسک‌ها تقریبا از ابتدای قرن شش تا قرن دو قبل از میلاد با سلتی‌ها در نبرد بودند. ضمن این که رشد و توسعه روم در جنوب هم تهدیدی جدی برای آن‌ها به شمار می‌آمد. به همین خاطر، دیوارها و استحکامات نقش مهمی در معماری اتروسک دارد. شهرها معمولا با دیوارهای سراسری محافظت می‌شد. گاه نیز خندق‌هایی در پیرامون شهرها حفر می‌شد. چندین دروازه ورودی نیز گراداگرد شهرها ساخته می‌شود. دروازه‌ها در واقع ارتباط شهر با محیط بیرونی را فراهم می‌کرند. این دروازه‌ها معمولا دارای طاق‌های قوسی، گهوارهای و تزئینات زیاد بودند.
پورتا مارزیا (Porta Marzia) مربوط به قرن دوم، یکی از بهترین آثار بازمانده از اواخر دوره اتروسک‌ها است. سنگ کاری دیوارهای اتروسکی اغلب از کیفیت مناسبی برخوردار بوده و طبق دو الگوی زیر انجام می‌شد:
سحر کوه فر
لیسانس زمین‌شناسی کاربردی، ارشد پترولوژی، سئوکار، نویسنده محتوای وبسایت؛ دارای مقالات تخصصی کنفرانسی و علمی - پژوهشی در زمینۀ زئولیت. علاقه‌مند به سنگ‌ها، فلزات، نفت و گاز و ژنز آن‌ها در زمین و روش‌های اکتشاف آن‌ها؛ حامی زمین و محیط زیست...