شهرک صنعتی چیست و طراحی آن چه ضوابطی دارد؟

 شهرک صنعتی یک قطعه زمین آماده شده‌ است که برای استقرار صنایع به قطعات مختلف تفکیک شده و بر اساس مقررات و ضوابط قانونی خاصی در اختیار سرمایه گذاران صنعتی که دارای پروانه مجاز هستند، قرار می‌گیرد. زمین‌های واگذاری این شهرک‌ها باید آماده شده باشند. سابقه ایجاد شهرک‌های صنعتی در ایران، به سال 1341 و در کشورهای غربی به دهۀ 1960 و 1970 بر می‌گردد. بعد از انقلاب اسلامی ایران، قانون تأسیس شرکت شهرک‌های صنعتی در اواخر سال 1362 به تصویب رسید و فعالیت آن از سال 1363 آغاز شد.

شهرک‌های صنعتی در موقعیت‌های اقتصادی خاص و معمولاً در نزدیکی منابع موادّ خام احداث می‌شوند. فاصلۀ مطلوب بین ناحیۀ صنعتی و شهرک صنعتی می‌بایست حدود 10 تا 15 کیلومتر باشد. بین ناحیه صنعتی و ناحیه مسکونی نیز باید یک کمربند سبز ایجاد شود. سازه های LSF نوعی از سازه‌های سبک هستند که در راه اندازی برخی از کاربری‌های شهرک‌ها، می‌توان آن‌ها را اجرا کرد.

به طور کلی، شهرک‌های صنعتی به صنعت یک کشور وابسته هستند. اگر کشوری در یک بخش صنعتی خاص تضعیف شود، بر عملکرد این مجموعه‌ها نیز تأثیر منفی ایجاد خواهد شد.

• رونق صنعت و در نتیجۀ آن، رونق اقتصادی یک ناحیه و در نهایت یک کشور.
• فرصتی برای اسکان شاغلان بخش صنعت.
• ارائه خدمات و امکانات به ساکنان.
• ایجاد رفاه اجتماعی برای شاغلان و خانواده آن‌ها.
• مُشوقی برای توسعۀ صنعت و توازن توزیع آن.

مزایا

• استفاده بهینه از فضا
• جلوگیری از تمرکز ناموزون صنایع
• جلوگیری از تراکم صنعتی
• ایجاد تعادلات منطقه‌ای
• افزایش بازدهی صنعت و تولیدات صنعتی
• حفاظت از محیط زیست به دلیل احداث آن‌ها به دور از شهر

معایب

احداث Industrial Estateها در نواحی به دور از شهرها و روستاها، برای ساکنان شهرها و روستاها جنبه مثبت زیستی دارد. اما آلودگی صنعتی و احتمال آسیب زمین‌ها و مناطق اطراف ناشی از این آلودگی‌ها، اغلب نگرانی‌های زیست محیطی ایجاد می‌کند.

 طراحی شهرک صنعتی شامل دو مرحله کلی است:

1. طرح تفضیلی: شامل کلیات طرح پهنه‌بندی و طراحی شبکه معابر.
2. طرح آماده سازی: شامل دقیق‌سازی و تنظیم در مقیاس اجرایی.

مرحله اول

در مرحله اول، مطالعات امکا‌سنجی صورت می‌گیرد و شرایط منطقه به لحاظ کالبدی، فضایی، اقتصادی، شرایط زیست‌محیطی و غیره بررسی و شناسایی می شود. همه مقرراتی که در رابطه با احداث یک شهرک صنعتی می‌بایست اجرا شود، باید در این مرحله در نظر گرفته شود. مطالعات امکان سنجی، دستیابی به اهداف برنامه‌ریزی را تضمین می‌کند. بنابراین، لازم است قبل از هر اقدامی، مطالعات امکان‌سنجی صورت گیرد و بر اساس نیازهای منطقه، نوع تجمع واحدهای صنعتی مشخص شود. مطالعات امکان‌سنجی خود شامل دو مرحله است:

1. شناخت، ارزیابی و تحلیل ویژگی‌ها و عملکردهای طبیعی، محیطی، اقتصادی، اجتماعی.
2. بررسی امکان احداث شهرک صنعتی با توجه به محدودیت ها، مزیت ها، تنگناها و امکانات توسعه آتی است.

طراحی و تنظیم نقشه پهنه بندی صنایع مستقر با مقیاس 1:2000 از جمله کارهایی است که در اواخر مرحله اول باید انجام شود. در این نقشه لازم است جانمایی تمامی صنایع، تأسیسات و تجهیزات مشخص شود.

مرحله دوم طراحی شهرک صنعتی

مرحله دوم، شامل طراحی، تنظیم و ارائه نقشه‌های اجرایی و سیویل شهرک صنعتی است. بررسی و مطالعۀ توپوگرافی زمین و عوارض موجود در آن، جزء مطالعات سیویل می‌باشد. بررسی های توپوگرافی به شناخت و تعیین جهت شیب منطقه کمک می‌کند. جانمایی دقیق محل تأسیسات تصفیه فاضلاب و تأسیسات و تجهیزات دیگر و تهیه پروفیل‌های عرضی و طولی مناسب، طی این مرحله صورت می‌گیرد. همچنین طراحی و تهیۀ نقشه‌های زیر از دیگر الزامات این مرحله است:

• نقشه های تفکیکی.
• نقشه طراحی هندسی معابر.
• نقشه محل عبور خطوط انرژی.
• نقشه های جمع آوری آب های سطحی.
• نقشه شبکه آتش‌نشانی و شیرهای هیدرانت.
• نقشه طراحی جزئیات کانال‌ها، جوی‌ها و جدول معابر.

طراحی شهرک صنعتی باید به نحوی باشد که تمام یا بخش مهمی از خدمات و تسهیلات زیربنایی زیر را داشته باشد:

• خیابان بندی و ایجاد معابر استاندارد در درون شهرک به نحوی که مرتبط با محیط بیرون باشد.
• ایجاد ساختمان‌های عمومی مورد نیاز واحدهای صنعتی (انبارهای عمومی، کارگاه‌های تعمیراتی و غیره)
• تصفیه و فاضلاب
• تأسیسات
• برق و انرژی‌های سوختی (بنزین، گاز، گازوئیل، نفت کوره)
• تأسیسات آتش‌نشانی
• دسترسی به خدمات بهداشتی – درمانی
• دسترسی به خدمات روزمره و عمومی (فروشگاه های مواد غذایی، تلفن، اداره پست و غیره)
• دسترسی مناسب به واحدهای بانکی و خدمات مالی و اعتباری
• جهت ترویج پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، مسیرهایی امن و ایمن در نظر گرفته شود. مسیر پیاده روی به میزان کافی از مسیر دوچرخه‌سواری و مسیر حرکت وسایل نقلیه سنگین تفکیک شده و حریم لازم در نظر گرفته شود. نقاطی برای درج علائم راهنمایی در نظر گرفته شود.
• محل‌های ذخیره‌سازی زباله و بازیافت باید به میزان كافی از قلمرو عمومی، مناطق رفاهی كارمندان، ساختمان‌های مسكونی دور باشند. سطل های زباله نباید در جلوی ساختمان‌ها، جبهه خیابان، مناطق محوطه‌سازی شده، مسیرهای رانندگی، مناطق پارک ماشین و مناطق گردش خودروها تعبیه و قرار داده شوند.
• روشنایی معابر و خیابان ها به نحوی باشد که ایمنی لازم در زمان تاریکی را ایجاد کند.
• فضایی برای نیکمت ها در مسیر پیاده روها در نظر بگیرید
• فضاهایی برای تعبیه سطل زباله در فواصل مشخص در نظر بگیرد.

رعایت ضوابط و استانداردهای طراحی می‌تواند کاربری بهتری را از زمین مورد نظر ارائه دهد. در ادامه، برخی از ضوابط طراحی شهرک صنعتی آورده شده است.

1- ضوابط تفکیک زمین در شهرک های صنعتی

حداقل اندازه قطعات زمین‌ها در یک شهرک صنعتی، 700 مترمربع و ابعاد آن 20×35 است. این مقدار با در نظر گرفتن 50% سطح قطعات نواحی باز که شامل دسترسی‌ها، فضای سبز و حریم است و 50% که به سطوح اختصاص داده شده، تعیین شده است.

2- ضوابط معابر

با توجه به اینکه در شهرک‌های صنعتی اوج ترافیک در زمان شروع و پایان ساعت کاری است، طراحی معابر باید به دقت و با رعایت اصول صورت گیرد. طراحی پیاده‌روها و خیابان‌ها باید با آنچه که در طراحی شهرک مسکونی در نظر گرفته می‌شود، متفاوت باشد.

3- ضوابط استقرار و همجواری صنایع

صنایعی که آلودگی‌های گازی مانند گرد و غبار، دود و بو تولید می‌کنند، باید در منتهی الیه جهت باد غالب استقرار یابند. صنایع فاقد آلودگی تا حدّ امکان در مجاورت ساختمان‌های جنبی و مکمل قرار گیرند. صنایعی که مزاحمت صوتی ایجاد می‌کنند، می‌بایست به دور از ساختمان‌های جنبی قرار گیرند.

درمانگاه، آتش‌نشانی، مهمانسرا، رستوران و ساختمان‌های اداری، از جمله ساختمان‌های مکمل و جنبی محسوب می‌شوند. این سازه‌ها باید در قسمت‌هایی ساخته شوند که دسترسی به آن‌ها از داخل و خارج شهرک صنعتی آسان باشد. احداث آن‌ها در مجاورت شبکه اصلی، دسترسی را آسان خواهد کرد.

4- ضوابط حریم ها

وجود حریم به منظور تأمین ایمنی در عبور و مرور، ضروری است. حریم‌ها همچنین به منظور پیش بینی توسعه و تعویض‌های احتمالی در آینده مفید و لازم هستند. برای کاربری‌های یا بخش‌های مختلف می‌توان حریم در نظر گرفت. مانند:

• حریم فرودگاه
• حریم پیاده رو
• حریم خیابان
• حریم رودخانه
• حریم کانال های احداث شده

شهرک‌های صنعتی اغلب به نواحی شهری، نیمه شهری و روستایی طبقه‌بندی می‌شوند. یک رده‌بندی دیگر هم وجود دارد. بسته به اینکه شهرک مورد نظر، در چه زمینه‌ای راه‌اندازی می‌شود و تأثیر آلاینده‌های ناشی از فعالیت آن بر محیط زیست چقدر است، آن‌ها را در 7 رده، طبقه‌بندی می‌کنند. طبق این رده‌بندی، مشخص می‌شود که آیا شهرک صنعتی می‌تواند داخل محیط شهری و روستایی احداث شود یا خیر. بررسی پارامترهایی مانند مواد معلق (TSS)، سولفات ها، TDS، فلزات سنگین و مواد سمی با منشاء آلی یا غیرآلی در این رده بندی مؤثر است.

• رده 1: شهرک های صنعتی رده 1 مجاز هستند در دخل شهرها و یا روستاها احداث شوند.
• رده 2 تا 6: باید با رعایت حریم استاندارد، خارج از محدوده مصوب شهرها و روستاها احداث شوند.
• رده 7: محل پیشنهادی احداث شهرک‌های صنعتی که جزء رده 7 محسوب می‌شوند، بر اساس مقررات سازمان حفاظت از محیط زیست مشخص می‌شود. توپوگرافی منطقه، شرایط اقلیمی، جهت بادهای غالب، ظرفیت قابل تحمل محیط زیست و سایر ملاحظات زیست‌محیطی، در این تصمیم‌گیری مؤثر است.

نحوۀ قرارگیری ساختمان در داخل هر واحد صنعتی باید به صورتی باشد که در اطراف حریم باز در نظر گرفته شود. این حریم باز برای فضایی برای عبور و مرور اتومبیل‌ها در اطراف ساختمان‌ها و همچنین بارگیری و تخلیه را فراهم می‌کند.

یکی از مواردی که ممکن است در مورد Industrial Estate نادید گرفته شود، عدم توجه به معماری این شهرک‌هاست. طراحی معماری ناحیه صنعتی و سازه‌های آن باید به نحوی باشد که بین فعالیت‌های صنعتی و محیطی هماهنگی ایجاد کند. هر چه این هماهنگی‌ها بیشتر باشد، جذابیت شهرک و سهولت زندگی و کار در آن بیشتر خواهد شد. برخی از اصول طراحی شهرک‌های صنعتی در ادامه بیان شده است:

• به عنوان یک اصل کلی، طرح بندی جاده‌ها برای شهرک‌های صنعتی باید به نحوی باشد که تا حدّ ممکن به بن بست ختم نشود.
• گردش وسایل نقلیه بزرگ به زمینی با مساحت مناسب نیازمند است. این مورد باید در زمان طراحی شهرک مد نظر قرار گیرد. در برخی موارد، امکانات گردش وسایل نقلیه بزرگ در قطعات جداگانه نیاز خواهد شد.
• اگر ساختمان‌های مسکونی، به صورت بلوک‌های محیطی (Perimeter blocks) یا ساختمان‌هایی که در یک ردیف و به صورت خطی طراحی و ساخته شوند، دسترسی و ارتباط به شبکه معابر راحت‌تر خواهد شد.
• محدوده‌ای که برای ذخیره‌سازی زباله‌ها در نظر گرفته می‌شود، نباید در معرض دید عموم قرار داشته باشد.

اصول طراحی شهرک صنعتی برای پیاده رو و خیابان

از همان ابتدای طراحی، همه شکل‌های حمل و نقل به بخش‌های مختلف شهرک در نظر گرفته شود. این مورد باید در نظر گرفته شود که همه کارگران به وسیلۀ نقلیه شخصی دسترسی ندارند. بنابراین، باید امتیازی برای افرادی که با وسیلۀ نقلیه عمومی به محل کار خود می‌روند در نظر گرفته شود.

در صورتیکه که جایی برای طراحی و اجرای مسیرهای پیاده روی عمومی در نظر گرفته می شود و این مسیر پیاده روی عمومی بخشی از مسیر خیابان های عمومی نیست، توسعه صنعتی مجاور نباید به گونه‌ای باشد که زیبایی و ایمنی مسیرهای پیاده‌روی را کاهش دهد.

در نظرگرفتن مسیرهایی برای دوچرخه سواری و ایجاد پارکینگ ایمن دوچرخه‌سواری در کنار پارکینگ اتومبیل برای کارمندان، از جمله ایده‌آل‌ها، استانداردهای بروز دنیا و اصول طراحی شهرک صنعتی است. هر قدر جایگاه‌های پارک دوچرخه به ساختمان‌ها نزدیک‌تر باشد، اشتیاق اشخاص برای استفاده از دوچرخه بیشتر می‌شود.

محوطه‌سازی می‌تواند تأثیر چشمگیری بر ظاهر مناطق صنعتی داشته باشد. در واقع می‌توان گفت اجرای لنداسکیپ، ظاهر صنعتی شهرک‌های صنعتی را خنثی می‌کند. استفاده مثبت و بهینه از محوطه و فضاهای موجود در اطراف ساختمان‌های مسکونی شهرک‌های صنعتی و توانایی پیاده‌سازی ایده‌های مختلف، به هنر، تجربه و زیرکی طراح معمار بستگی دارد.

یک اصل راهنما در محوطه‌سازی اطراف ساختمان‌های مسکونی شهرک‌های صنعتی این است که نوع، اندازه و مکان کاشت گیاهان باید متناسب با مقیاس، طرح و قطعه ساختمان باشد. کاشت درختان و بوته‌ها به صورت ردیفی توصیه می‌شود. زیرا در این صورت شرایطی فراهم می‌شود تا بتوان در اطراف آن‌ها طرح‌های جدیدی ایجاد کرد و توسعه داد.

اصول دیگر در محوطه سازی

• تأثیر فعالیت‌های صنعتی بر گیاهان مورد استفاده نیز باید در نظر گرفته شود. در محوطه‌سازی، باید از گیاهانی استفاده شود که در برابر آلودگی‌های صنعتی خاصِ منطقه، مقاومت کافی داشته باشند.
• اگر شهرک سازی صنعتی در مناطق شهری صورت گیرد، ضروری است که محوطه‌سازی در قسمت‌هایی اجرا شود که بیشترین تأثیر مثبت را داشته باشد.
• در صورتیکه این مورد در مناطق روستایی باشد، در نظر گرفتن توپوگرافی منطقه جهت اجرای لنداسکیپ لازم است.
• بخشی از محوطه سازی شهرک های صنعتی به نحوی اجرا شود که در کنار زیباسازی شکل ظاهری منطقه، نمایانگر فعالیت صنعتی آن شهرک نیز باشد.
• در طراحی پارکینگ‌ها، فضای وسیعی هم برای کاشت درخت و بوته اختصاص داده شود.
• کاشت درخت در امتداد خیابان به عنوان یک ساختار منظر پیشنهاد می‌شود.
• کمربندهای لنداسکیپ یا محوطه‌سازی باید از عرض کافی برخوردار باشند؛ این عرض نباید کمتر از 15 متر باشد.
• گونه‌های گیاهی که در فضای سبز استفاده می‌شود، باید بومی منطقه باشد. این امر موجب صرفه‌جویی در مصرف آب خواهد شد.
• میزان سطحی که در یک شهرک توسط فضای سبز اشغال می‌شود، باید 15 درصد باشد.

تبصره: در صورتیکه امکان اشغال فضای سبز به میزان 15 درصد وجود نداشت، می‌توان حدأکثر 5 درصد از فضای سبز را در خارج از قطعه زمین تخصیصی احداث کرد. البته کار باید با هماهنگی شرکت استانی در مشاعات شهرک / ناحیه صنعتی و منطقه ویژه اقتصادی مربوطه انجام شود.

قیمت طراحی شهرک صنعتی بر اساس حق ‎الزحمه پیوست دو قرارداد تیپ ۱۲ تعیین می‎‌شود. حق الزحمه مرحله دوم، بر اساس بخشنامه ۳۱۹۱- بند ۳-۶ کارهای عمومی ساختمان (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور) تعیین می‌گردد. جهت مشاوره در این زمینه، با شرکت مهندسی آنلاین سازه تماس بگیرید. با توجه به فعالیت آنلاین سازه در تأمین مستقیم آهن آلات، هزینه ساخت و سازها تا حد قابل توجهی برای شما کاهش خواهد یافت. با ما تماس بگیرید: 66396090 - 021؛ آنلاین سازه همراه شما تا پلۀ آخر...